Не запрасілі яго ў застолле.
Баль зацягнуўся.
Андрэй ужо па-іншаму ўзнаўляў пазаўчарашнюю размову з кадравіком:
Пан загадчык, ці магу я быць шчыры з вамі?
А гэта толькі вы можаце ведаць, — заіскрыўся Андрэй.
Пан загадчык, хачу сказаць вам нешта прыкрае. («Ці прыкрае можна хацець сказаць? Вядома, што можна!») Мне не прызвычайвацца да таго.
Прашу не зразумець мяне дрэнна. («Высоўвае язык ды баіцца, каб не прышчаміць яго!»)
А чаму вы думаеце, што я так зразумею вас? («На такое пытанне адказваюць толькі дурні або хворыя».)
Як вам гэта сказаць? Непрыемна мне слухаць, як гаспадарнік аплёўвае вас! Не магу я сцярпець таго! Адна няпраўда... («Такое гаворыцца толькі таму, каго не любіш!»)
Ізноў яму ўздумалася?
Ведаеце, гаспадарнік распускае пагалоску, быццам бы вы нацэліліся стаць дырэктарам і пісалі, ну, даносы... А гэту лялечку, што абабрала «Ныску», ён намаўляе, каб яна заявіла куды трэба, што вы нібы шмыгалі да яе начаваць, і то за тую пакражу... («На месцы гаспадарніка я, праўдападобна, спрабаваў бы тое ж самае... Веру кадравіку!»)
Як кожны сапраўдны салдат марыць стаць маршалам, так кожны сапраўдны работнік установы марыць быць яе дырэктарам. Гэта натуральнае. Толькі старажытныя нявольнікі не марылі заняць месца сваіх паноў, але і ім здаралася, час ад часу, адчуць сябе роўнымі, напрыклад, Спартак... («Ах, як непатрэбна сказаў яму гэта!») А вы, пан кіраўнік секцыі кадраў, не хацелі б стаць дырэктарам?
Я? Што вы, пан загадчык! («А вочы яго так і касіліся, так і касіліся!..»)
Смела кажыце, мы ж мужчыны! («Не было чаго губляць. Зрэшты — гэта славутае чатырохвочча».) У мяне няма на тое даных...
З данымі ніхто не нараджаецца. Іх выпрацоўваецца з цягам часу. («Я прайграю: цяпер няхай ён лезе на гэту горку! Дарэчы, заўжды хапала ахвотных на яе...»)
Заўважце, пан загадчык, што плётка асабліва страшная, бо немагчыма праверыць яе...
I праўдападобнасцю, пан кіраўнік секцыі кадраў! («Сапраўды ён імкнуўся давесці мяне да белай гарачкі! Вядома, у чыіх інтарэсах...»)
Пляткуе ён, што вы малавеле не забілі шафёра, тады, калі... («Кадравік дзейнічае не на карысць гаспадарніка, але — дырэктара! Ужо ясна».)
Глупства!
Калі б гэта было глупства, я не дурыў бы вам галаву: почут рэдка бывае глупствам. Паверце! («Праўда, але што тут рабіць?»)
Што рабіць? («Непатрэбна запытаў. Размову трэба было на гэтым пагасіць».)
Перш-наперш — не рэагаваць! Гэта не парадокс: тлумачэнні, як вядома, паглыбляюць у асяроддзі пачуццё падазронасці, упэўніваюць у ім. Затым трэба пусціць контрплётку («Дырэктар усё-такі палітык, я павінен, на яго думку, грызціся з гаспадарнікам, каб ён мог спакойна панаваць».)
Напрыклад?
Трэба падумаць... («Мая ўлада часовая, і табе бесперспектыў-на дапамагаць мне ў нялёгкай сітуацыі. Нельга верыць тваім словам, трэба знаходзіць у іх падвойнае дно!»)
Чорт з гаспадарнікам! («Я яшчэ не разынтыграваўся!») Як вы глядзіце на прапанову наладжваць спатканні кіраўніцтва дырэкцыі з новапрынятымі? З уласнага вопыту ведаю, што менавіта першыя тыдні і месяцы на новай рабоце псіхалагічна надта цяжкія — набіраецца многа прадузятасці да розных асоб, і гэта застаецца ўжо. Першыя — надзвычай важныя — як уражанні з дзяцінства...
Я думаў...
Іх свежы погляд на нашу ўстанову мог бы аказацца каштоўным смеласцю і трапнасцю заўваг... («Калі хто мае рацыю, дык гэта яшчэ не абазначае, што трэба пагаджацца з ім».)
Кадравік не падтрымаў гэту тэму. Служака, ён ухіляўся ад нагрузак. Ягоная праўда з'яўлялася надта ж маленечкай.
«А мая — якая? — думаў Андрэй. — Чаго варты я? Праўда, да якой я імкнуся, нічым не горшая ад праўды дырэктара. Наадварот, можна гаварыць аб лепшасці маёй! Ён, дырэктар, намагаецца застацца тым, кім ёсць. А я? Я прабіваюся дапераду! Думаю пра новае! А ён? Ён сіліцца падтрымліваць тое, што мацуе яго кіраўнічае становішча. Абгароджвае сваё крэсла», — Андрэй адкрыў закон уяўнага дырэктаравання. Мяжою, ад якой пачынае дзейнічаць гэты закон, з'яўляецца адсутнасць цікавасці інтрыгуючых мэт.
Дырэктар не выклікаў Андрэя. Праз сакратарыят накіроўваў яму пошту, усё меней і меней важную.
Тады Андрэй вырашыў парушыць раўнавагу суадносін, якую, як яму здавалася, ствараў дырэктар. А менавіта: план кадравай палітыкі, які выклаў яму вусна, і які сустрэўся з ягонай прыхільнасцю, цяпер нядрэнна было б аформіць у пісьмовым выглядзе, каб такім чынам дабіцца рэагавання.
«Чаго мне крыўдаваць на кадравіка? Ён, мабыць, ні разу не падумаў, каб хоць час ад часу адчуць сябе панам над панамі», — пашкадаваў Андрэй гэтага ціхмана. Шкадаванне выцякала з яго чыстай крыніцай. Няхутка заўважыў, што ў сапраўднасці шкадуе ён самога сябе. З прычыны нейкага прадчування злога ва ўласным лёсе. «У ім ёсць нешта з нявольніка, і таму шкадаваць яго небяспечна: прадасць цябе за панюх табакі!»