— Не трэба нічога даваць! — адказаў.
— Ну, гэта будзе відаць, — сваяк павесядеў. — Шчупачкоў прывязу, шынку маем, бутэльку мёду.
— Нічога не трэба... Прымуць і без тваіх шчупачкоў. Хай сын высылае свас паперы, і ўсё, — Андрэй: «Няроўнасць, па сутнасці, з'яўляецца чымсьці натуральным. Але хто яму, гэтаму чалавеку самай незайздроснай. працы прышчапіў бацылу лізунства? Амаль самапагарды! Шляхта? I — мне? Я ж не ліжу! Няпраўда? Так мне толькі здаецца?..»
Сваяк цверазеў і даволі лакомліва смакаваў свініну.
Засядзеліся.
— Няхай сын не марудзіць з высылкай дакументаў у механічны тэхнікум, — Андрэй не меў намеру хадзіць у тэхнікум, прасіць. Чаго ісці?
Зрэшты, у яго цяпер была свая бяда. Неяк два месяцы назад, пасля нарады ў дырэктара, Андрэй зласлівіў, што чарнабрывая прыбіральшчыца можа накрыць спадніцаю ўсю дырэкцыю... Андрэю тады ўторыў кіраўнік гаспадарчай секцыі, падсыпаючы яму факцікі.
А днямі прыбіральшчыца падала на Андрэя Антошку заяву ў суд. За абіняслаўленне.
«Цікава, хто ў яе будзе сведкам? Гаспадарнік? Хто яшчэ?.. Гаспадарніку не павінна пайсці на карысць тое сведкаванне. Калі яго тут рука, дык ён падшукаў ёй кандыдатаў у сведкі сярод нізавых работнікаў. Нешта паабяцаў ім, далучыў да таямніцы.»
Прыбіральшчыца прыходзіла да Андрэя.
Можна не дапусціць да суда, гаварыла Андрэю, але гэта будзе каштаваць. Гэта будзе каштаваць пяць тысяч. Не, распіску я не напішу вам. Пану, мусіць, здаецца, што я дурная баба? Нічога, што я з вёскі, тлумачыла. Ніхто не скажа, што я мужычка. Вы і самі не ведалі б, што я вясковая, калі б вам не сказала. Хіба не так? Ну бачыце, прызнаяцёся. Дык што? Будуць грошыкі ці не? Рызыка, вядома: магу ўзяць грошы і не стрымаць слова. У вас няма іншага выйсця — толькі даверыцца майму гонару. Што? Не верыце ў мой гонар? Як сабе хочаце...
Андрэй страшэнна расхваляваўся.
Папрасіў яе за дзверы.
Яна з намеранай непаспешлівасцю зачыніла за сабой дзверы. Задаволеная зробленым.
«Камусьці не цярпіцца вывінціць мяне з машыны. I па меры магчымасці, з грукатлівым шумам! Прыбіральшчыца ўсяго толькі адвёртка. Чыя?» — не знаходзіў ён цвёрдага адказу.
Работа валілася з рук.
Гаспадарнік трапіўся Андрэю на вочы зусім выпадкова.
— Як справы ў вашай секцыі? — як бы мімаходам.
— Каб так і далей, — адказаў гаспадарнік, не гледзячы ў вочы. — Не наракаю, — набрыняў насцярожанасцю.
— Так яно і павінна быць, — адыходзіў. Гаспадарнік адвярнуўся. — Хвілінку, пан кіраўнік: будзеце сведкам у прыбіральшчыцы? — злаяў сябе: «Пра што гэта пытаю яго?! Выдаю сябе, як хлапчук на вяселлі ў адукаванага брата.»
— Буду, — адрэзаў той. Гарачыня апарыла мазгі!
Андрэй паглядзеў па гаспадарніка і аж скалануўся ад нечаканасці (нічога, што спадзяванай): той спазіраў на Андрэя, быццам воўк каля дарогі — тым страшным позіркам, у якім няма эмоцый.
Падняў галаву.
— Ваша справа, — сказаў гаспадарніку. — Аднак жа памятайце, што я ў сваіх судовых паказаннях буду цалкам шчыры. Таксама і наконт вашай асобы. Вось так.
Гаспадарнік без слова пасунуўся ў хмызнякі свайго штата.
На суд прыйшоў Андрэй напоўнены злосцю.
Але на пытанні суддзі адказваў коратка. Патрабавалі ад яго дакладных тлумачэнняў, але толькі такіх, якія мелі непасрэднае дачыненне да справы. — Мяне гэта не цікавіць! — выкрыкнуў суддзя, калі Андрэй паспрабаваў паказаць двурушнасць кіраўніка гаспадарчай секцыі. — Прашу прытрымлівацца зместу пытанняў!
«Добра мне раіў інжынер: вазьмі адваката. А я, зазнайлівец, не паслухаў яго. Праўда верх возьме, адказаў яму, як састарэлы дурань!» — цяміў цяпер Андрэй. Яго пакаралі.
— Тое самае абразлівае слова ў вуснах простага рабочага і ў вуснах кіруючага работніка гучыць зусім па-рознаму, і мае яно, вядомая справа, іншае значэнне, — грымеў суддзя, абгрунтоўваю-чы прысуд. Турмы не было, але Андрэй ужо мог на ўсім ставіць крыжык. I надоўга.
Гэты суд запамятаецца яму на цэлае жыццё. I будзе ён саромецца памяці аб ім.
Страх Андрэя Антошкі меў, так сказаць, сярэднюю велічыню і цалкам змяшчаўся ў рамках маралі: выкінуць мяне з работы і дадуць воўчы білет на дарогу.
Служацкі гэта страх, з ачмурэлым пытаннем: няўжо так мала патрэбна, каб чалавека пераўтварыць у нуль?
Межы немагчымасці, якія ўсведаміў сабе Андрэй, аказаліся надта ж вузкімі, і ён адчуў сябе малазямельным гаспадаром, якога быт залежыць ад багацейшых суседзяў, што маюць коней, парабкаў, машыны.
Дырэктар не ўстаў, не падаў Андрэю руку.