У Інстытуце літаратуры рыхтуецца да выдання васьмітомнік Кузьмы Чорнага, творчасць якога, у пісьменніцкім сэнсе, мае значную актуальнасць. Яна — сугучная часу.
У гэтым годзе будзе адзначацца 90-годдзе з дня нараджэння Купалы і Коласа. Аднаму і другому запланаваны помнікі ў цэнтры Мінска.
4 студзеня. Студзень — году пачатак, а зіме сярэдзіна. З 25 снежня мінулага да 16 студзеня гэтага года — Каляды. Здаецца, так? Настроіўся на пазітыўны лад. Усё, што адбываецца, паспрабую ацэньваць у пазітыўным ключы.
5 студзеня. Нарада ў кіраўніцтве СП з павесткай дня: «Як змагацца з п’янствам». На жаль, такая праблема існуе, але існавала яна і раней. У 1914 годзе ў Расіі на перыяд вайны продаж спіртных напояў быў забаронены. Але ж недзе даставалі. Гналі самагон, рабілі бражку. Распуцін піў сваю любімую мадэру. Шмат пілі пасля Вялікай Айчыннай вайны, даганяючы ўпушчанае. Мне здаецца, гэта тады прыдумалі кактэль пад назвай «ёрш». Незабыўны Мікола Засім заходзіў у летняе кафэ на бульвары Міцкевіча (так званы «Голубой Дунай») і прасіў:
— Дзяўчына, налі мне, калі ласка, шклянку піва і куфаль гарэлкі!
— Што? Можа наадварот?
— Рабі, як чула. Сёння я напісаў моцны верш.
За прылаўкам, побач з прадаўшчыцай стаяла драўляная бочка з півам і жалезная — з гарэлкай, і дзяўчына рабіла, «як чула», у шклянку налівала піва, а ў куфаль — чарпаком — гарэлку. Мікола расплачваўся і выліваў піва ў куфаль з гарэлкай. «Ёрш» вяртаў паэту натхненне.
Сёння таксама дэфіцыт натхнення ліквідуюць моцнымі напоямі. Лідзіруюць паэты — Антон Бялевіч, Анатоль Астрэйка, Анатоль Вялюгін, Пятро Прыходзіка, Рыгор Няхай. Папулярнае моцнае віно — «чарніла». Барыс Іванавіч Сачанка расказвае, што Піліп Пестрак п’е перад люстрам. «Ну, будзь здароў, Піліпе!» — кажа свайму адлюстраванню, чокаецца з ім чаркай і выпівае. І з таго, залюстранога, боку чалавек робіць тое самае — чокаецца і п’е. Адзін другому кажуць: «З добрым чалавекам прыемна выпіць!» Прыемна!
Немалую даніну Бахусу сплачвае Сцяпан Гаўрусёў. Неяк, яшчэ раней, быў у яго ў гасцях, ён жыве ў Зялёным Лузе. Адну бутэльку «Вермуту» распілі, а другую, сардэчны, пакінуў на раніцу — апахмяляцца. Бо вельмі, прызнаўся, даймае смага, а вінныя аддзелы з раніцы зачыненыя.
Разумею, што расказваць плёткі (нават калі яны праўдзівыя) пра паважаных людзей — занятак рабоў, але часам неяк не атрымліваецца ўстрымацца.
7 студзеня. У лімаўскую дыскусію пра крытыку ўмяшаўся К. Крапіва. Цяпер чамусьці ўсе думаюць, што ўсё залежыць ад крытыкі. Перад К. Крапівой выступалі І. Мележ, Э. Гурэвіч, Дз. Бугаёў і інш.
Узор цвярозага мыслення для мяне Чэхаў. Дык вось як разважаў ён наконт літаратурнай крытыкі, гаворачы пра сучасных яму прадстаўнікоў гэтага роду дзейнасці:
«Скабичевский и К — это мученики, взявшие на себя добровольно подвиг ходить по улицам и кричать: «Сапожник Иванов шьёт сапоги дурно!» и «Столяр Семенов делает столы хорошо!» Кому это нужно? Сапоги и столы от этого не станут лучше. Вообще труд этих господ, живущих паразитарно около чужого труда и в зависимости от него, представляются мне сплошным недоразумением. Что же касается того, что Вас обругали, то это ничего. Чем раньше Вас обстреляют, тем лучше» (Чехов, Собр. соч., т. 11. М., 1956, стр. 513).
Ацэнкі, здараецца, бываюць знішчальныя. Нядаўна прачытаў, што вядомы сатырык і дэмакрат Салтыкоў-Шчадрын назваў «Анну Каренину» Л. Талстога «Коровьим романом».
Адчуваецца, што сённяшняя крытыка ў разгубленасці, што страчана выразнасць крытэрыяў.
Вядома, ёсць у нас і сервільная крытыка, але дзе, скажыце, яе няма?
11 студзеня. У Саюзе пісьменнікаў сустрэў І. Чыгрынава. Хваліўся, што спрабаваў іграць з Аркадзем Аляксандравічам у шахматы, але прайграў недзе на сярэдзіне. Працягваць было бессэнсоўна, здаўся. Я параіў яму праштудзіраваць шахматныя партыі М. Батвінніка, асабліва яго гульню ў mittelshpili. Магчыма, тады ён адолее земляка.
17 студзеня. Адзначалі 80-годдзе Рыгора Шырмы. Вядомы фалькларыст, харавы дырыжор, грамадскі дзеяч. Для мяне Шырма — легенда міжваеннага дваццацігоддзя, легенда Заходняй Беларусі. У 1928—1937 гадах кіраваў Таварыствам беларускай школы (ТБШ). Рыгор Раманавіч — настаўнік рускага пісьменніка Гаўрылы Траепольскага. У бежанстве, у Варонежы.
21 студзеня. У «ЛіМе» артыкул А. Ліса пра Браніслава Тарашкевіча — да яго васьмідзесяцігоддзя — «Сейбіт і змагар». У 1918 годзе Б. Тарашкевіч распрацаваў і выдаў першую «Беларускую граматыку для школ», якая, на мой погляд, удала ўлічвала фоніку беларускай мовы.