— Дасягненні ў нас, таварышы, ёсць, — згадзіўся загадчык. — Мінулы год быў удалы. Паставілі помнікі народным паэтам, зрабілі шмат карыснага. Аднак на кожным напрамку сёння стаяць новыя задачы. Пра задачу, якая стаіць перад пісьменнікамі, я ведаю. Устаноўка ЦК: трэба стварыць літаратуру пра рабочы клас рэспублікі.
6 студзеня. Надвор’е — мароз, завея. У Кругелі кажуць: «Студзень мяце — ліпень залье».
Чытаю «У кіпцюрах ГПУ». Даў пачытаць Слава. Кругі пекла, праз якое прайшоў ні ў чым не вінаваты Ф. Аляхновіч. Страшна, што там няма на што абаперціся. Мараль — як вата.
9 студзеня. Панядзелак. Кузьмін сабраў групу, якая павінна напісаць даклад да чарговага пленума ЦК. Сакратар ЦК закрануў многае: ідэалагічную барацьбу, масава-палітычную работу, выхаванне «правільнага» светапогляду і інш. Мне быў адрасаваны папрок у тым, што пісьменнікі быццам бы абыякавыя да сучаснасці: «Тема современности затрагивается с каким-то равнодушием».
— Трэба, таварышы, каб было дзве-тры цытаты з класікаў. Абавязкова — Маркса і Леніна, — напомніў Аляксандр Трыфанавіч. — Пагартайце адпаведныя тамы. Я думаю, што гэта не складана, гэта вы як бачыш зробіце.
Аляксандр Трыфанавіч — прыстойны чалавек, але зусім пазбаўлены гуманітарнай адукацыі, што на яго месцы вельмі б не зашкодзіла.
Ад Кузьміна паклікалі да Машэрава. Пётр Міронавіч у добрым настроі, курыць свой заўсёдны «Phllip Morris» з чорным фільтрам. Гутарка доўжылася гадзіны тры. Гаварыў Пётр Міронавіч, мы запісвалі.
— Трэба чытаць, таварышы, партыйныя дакументы, калектыўная думка партыі — у дакументах! — напомніў ён. — І ніякага прагматызму. Нашы ідэі вышэй за ўсё.
Ніхто не пярэчыў.
— Ну, а як літаратары? — спытаў Юрый Пятровіч, які як памочнік кіруе ўсім працэсам падрыхтоўкі такіх дакладаў і добра ведае аратарскія магчымасці свайго шэфа.
Я выказаўся ў тым кірунку, што сёння галоўнае і найбольш складанае для пісьменнікаў — гэта праблема станоўчага героя, чалавека на сваім месцы, з пачуццём адказнасці і ініцыятывы. Інакш кажучы, гаворка ідзе пра стварэнне вобраза нашага сучасніка, які стаў бы нашым субяседнікам і дапамог разабрацца і ў навакольным свеце, і ў саміх сабе.
Са мной згадзіліся. Згадзіўся і Пётр Міронавіч.
— Вось і паразважайце на гэту тэму! Падумайце! Не забывайце нашу ўстаноўку: больш твораў пра рабочы клас рэспублікі!
Далей ён падзяліўся сваімі ўражаннямі ад даклада Брэжнева ў Маскве на ўрачыстым пасяджэнні ў гонар 50-годдзя ўтварэння СССР. Брэжнеўскі даклад мы чыталі ў газетах.
— Ці заўважылі вы, што наш даклад быў лепшы?
Пытанне для ўсіх нас было нечаканым. Прысутныя сціпла прамаўчалі. «Амбітны ты чалавек, Пётр Міронавіч! — падумаў я. — Амбітных не любяць...»
12 студзеня. У «ЛіМе» змешчаны ўрывак з даўно чаканай п’есы К. Крапівы «Брама неўміручасці», якую аўтар, паводле яго слоў, «скончыў у мінулым годзе». П’еса пра тое, як аднаму вучонаму ўдалося адкрыць закон неўміручасці. Мяркуючы па ўрыўку, п’еса мае нейкі «назіральны» характар.
14 студзеня. Камедыю А. Макаёнка «Таблетку пад язык» паставілі ў Маскве, у тэатры сатыры. Назвалі камедыяй-рэпартажам. Правільна зрабілі: у «Таблетцы пад язык» нічога агульнага з традыцыямі Астроўскага і Крапівы.
15 студзеня.Толькі што вярнуўся з вечара французскай паэзіі, які адбыўся ў філармоніі. Гэта былі вершы з «Анталогіі французскай паэзіі», якую склаў Прэзідэнт Францыі Жорж Пампіду. Пампіду не толькі палітык, але і крытык, і літаратуразнавец, вялікі аматар паэзіі, якую ведае дасканала.
У французаў у пашане верлібр, які на практыцы азначае раскаванасць асобы, а ў нас выдавецкі рэдактар Хв. Жычка не то жартам, не то ўсур’ёз павучае: «І верлібру рыфма не зашкодзіць».
16 студзеня. Даведаўся, што падпісана пагадненне аб міры ў В’етнаме. Хай адпачне гэты пакутнік-народ.
19 студзеня. Вярнуўся з Масквы, з пасяджэння Савета па крытыцы. Адзін паэт, якога крытыкавалі, смешна апраўдваўся:
— Вот Алёшка Сурков каждый день булку с маслом ест — вот у него и эпитеты. А я без масла, всухую ем.
Аляксей Суркоў займае высокае месца ў сучаснай літаратурнай іерархіі. Калісьці, у 30-я гады, свайго героя ён атэставаў так:
Он ходил рядовым при большой революции,
Подпирая плечом боевую эпоху.
Рамантыка Суркова была мне блізкай. Прыгадваюцца яго радкі, якія запомніліся яшчэ са школьных, з дзясятага класа, гадоў. Тады яны краналі нешта нутраное, хлапечае:
На белый снег по кромке клёша
Густая кровь стекает вниз.
А ну-ка, мальчик мой Алёша,
Вперед, в штыки, за коммунизм!