Няблага. Ёсць у гэтым сэнс. Але...
8 мая. Заходзіў цікавы чалавек — Барыс Бендзік-Вераў. Цяпер ён масквіч, а да вайны жыў у Мінску. У 20-я гады ўваходзіў у рускамоўнае літаратурнае аб’яднанне «Звенья», якое складалася з маладых рабочых-гарбароў, што працавалі на Ляхаўцы, на гарбарным заводзе «Бальшавік». Расказваў, як яны наведалі Маякоўскага, які прыязджаў у Мінск для выступлення перад чытачамі і жыў у гасцініцы «Еўропа».
— Сустрэў нас не надта ветліва, можа, таму, што мы, мінскія паэты, зарана прыйшлі. Ён яшчэ спаў, таму і раскрычаўся. Было, праўда, ужо гадзін дзесяць раніцы. Мы сціпла павярнуліся і пакінулі апартаменты «Еўропы».
Разумелі: лепшы пралетарскі паэт!
— Лефавец, — паправіў я.
— Але я не па гэтым пытанні, — не ўдаючыся ў спрэчкі, працягваў госць. — Ведаеце, у канцы 1942 года, у Маскве, я часта заходзіў у рэдакцыю сатырычнага плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну». Рэдакцыя месцілася ў будынку газеты «Известия». Там, на Пушкінскай плошчы, у цесным коле сяброў-беларусаў, кожны дзяліўся сваімі задумкамі і планамі, адбіраліся вершы і апавяданні для перакладаў на рускую мову. Я прапанаваў сабраць усё лепшае, напісанае пра вайну беларускімі паэтамі, уключыць партызанскі фальклор і выдаць у перакладзе на рускую мову. Маю прапанову ўхвалілі. Рэдактарам будучай кнігі прызначылі Пятра Фёдаравіча Глебку. Я з імпэтам узяўся за працу. Перакладаў вершы Якуба Коласа, Петруся Броўкі, Максіма Танка, Пятра Глебкі і іншых. Апрацоўваў партызанскі фальклор. Уключыў лепшае, што пераклалі Міхаіл Галодны, Сяргей Гарадзецкі, Мікалай Рыленкаў...
— А Янку Купалу не ўключылі?
— Ды, ведаеце, з ім тады не ўсё было зразумела.
— А што такое?
— Ды я і сам не ведаю, — Бендзік-Вераў зрабіў паўзу і зноў пачаў пра сваё: — Дык вось нарэшце зборнік быў гатовы, і я пайшоў у інтэрнат Акадэміі навук СССР па вуліцы Горкага, дзе пражываў Глебка. Яго я застаў за пісьмовым сталом, ён быў у гімнасцёрцы з франтавымі пятліцамі. Я паклаў на стол папку і стаў прыспешваць Пятра Фёдаравіча хутчэй прыступіць да разгляду рукапісу. Пётр Фёдаравіч трымаў спакой:
— Перш чым пераходзіць да справы, падмацуем свае сілы снеданнем. — Падышоўшы да салдацкага куфэрка, дастаў адтуль невялікі кавалак сала і акрайчык хлеба і сказаў: — Гэты далікатэс мне землякі-партызаны ў падарунак прыслалі.
Я прачытаў чатырохрадкоўе з верша Глебкі «Родны хлеб»:
Вовеки будь
благословенным,
Хлеб трудных
партизанских дней,
Неквашенный,
непосоленный,
Хлеб Белоруссии моей.
Нарэшце, падсілкаваўшыся, мы прыступілі да абмеркавання рукапісу. Пільна абдумвалі кожны радок, горача спрачаліся.
Да позняга вечара абмяркоўвалі рукапіс. Скончыўшы работу, пачалі думаць, а як усё ж такі назваць будучую кнігу. Адна за другой узнікалі назвы: «Война народная», «С тобой, Беларусь», «Беларусь непокорённая» і шмат іншых, але ўсе яны не вычэрпвалі поўнасцю зместу зборніка.
Разгаварыліся пра партызанскі рух, які ахапіў усю Беларусь, пра падпольныя партыйныя арганізацыі, пра спаленыя фашыстамі вёскі і сёлы... І тут неяк сама сабой і нарадзілася назва — «Беларусь в огне».
Сказаўшы гэта, мой суразмоўца выняў з кішэні невялічкую, памерам у далонь, кніжачку з беларускім арнаментам на вокладцы. «Беларусь в огне», — прачытаў я. 1943 год выдання. Выдавецтва «Молодая гвардия». Пагартаў гэты рарытэт.
— Падарыць не магу — адзіны экзэмпляр. Вось каб перавыдаць!
— А ў выдавецтва звярталіся?
— Хачу звярнуцца.
— Трэба выдаць, — падтрымаў я, — і ў «Молодой гвардии», і ў нас.
9 мая. Свята Перамогі куды цікавейшае, чымсьці запалітызаванае Першае мая. Дзень Перамогі болей багаты ў эмацыянальным выяўленні, у сваёй сакральнасці. Асабліва гэта відаць у Плешчаніцах, дзе мы гасцявалі ў гэты час у Тамарыных бацькоў. Хадзілі ў Чысцік. Гэта — прыгарад Плешчаніц. Тут, побач з брацкай магілай, да гэтага часу стаіць пракаветная сасна з урослай у ствол пятлёй-зашморгай з тоўстага ржавага дроту. Месца пакарання савецкіх патрыётаў — падпольшчыкаў і злоўленых немцамі партызан. Пасля вайны вакол сасны паставілі жалезную агароджу, побач, на мемарыяльнай дошцы, імёны, прозвішчы тых, хто тут загінуў.
Даты жыцця. Шмат зусім маладых. Некаторым усяго толькі па шаснаццаць гадкоў. Мітынг. Сышліся людзі, мясцовыя і прыезджыя. Гучаць прамовы, успаміны.
— Людзёў шмат, — гаворыць цесць, — палец няма дзе ўторкнуць.
Непадалёку ад гэтых мясцін спаленыя карнікамі Хатынь і Дальва. Вера Васільеўна і Іван Платонавіч маюць баявыя ўзнагароды, медалі «Партызану Вялікай Айчыннай вайны» і ордэны. У Івана Платонавіча ордэн Чырвонай Зоркі, у Веры Васільеўны — ордэн Вялікай Айчыннай вайны ІІ ступені. Але, сціплыя, не пачапілі, нават на свята. Іван Платонавіч кажа, што згубілася гаечка, якой ордэн прымацоўваецца да пінжака з унутранага боку.