З маўклівай згоды яны сталі менш і менш разам бываць на людзях, кожны па-свойму саромеючыся таго, аб чым і заікацца не адважваліся. Яму часта здавалася, што кожны з іх робіць усё, каб ашукаць адзін аднаго, ашукаць самога сябе, але адчайна адганяў гэтыя думкі: мо ўсё ж уладзіцца, мо звыкнецца, як прывык некалі да дзіцячай каляскі, з якой з месяц саромеўся без Іры з’яўляцца на вуліцы, а потым сам пасмейваўся са сваёй дзівацкай сарамлівасці...
Іра старалася быць вясёлаю, жартавала, не траціла аптымізму, і ён бачыў, якіх неймаверных сіл каштуе ўсё гэта ёй, а самае страшнае — разумеў, што ўсё гэта яна робіць дзеля яго.
Праходзілі дні, тыдні, месяцы, недамоўленасць напластоўвалася і напластоўвалася, і ўжо цяжка, амаль немагчыма было хаваць яе.
Неяк, калі вярнуўся з работы, застаў Іру нязвыкла строгую, задуменную, са слядамі слёз на твары. Адразу ж зразумеў — нешта здарылася, аднак, як звычайна, бадзёра сказаў:
— Сустракайце — вось і мы! — звыкла падышоў і пацалаваў жонку ў лоб.
Іра не прылашчылася, панура маўчала. Ён глянуў — і анямеў: у яе каштанавых валасах каля вуха сівая пасмачка! Мусіць, во чаму такая смутная! Пераапрануўшыся, сеў вячэраць, штучна бадзёрым голасам расказваючы нешта. Іра па-ранейшаму сядзела сяроджаная, невідушча глядзела на яго, здавалася, не чуе, што ён гаворыць. Калі паеў і апетытна закурыў, яна сказала незнаемым уладным голасам:
— Міхась, нам час пагаварыць сур’ёзна, глянуць праўдзе ў вочы...
— Ты пра што гэта? — насцярожыўся ён.
Іра без патрэбы штурхала ўзад-уперад Вераччыну каляску — хвалявалася. Яна заўсёды, калі хвалюецца, павінна нешта рабіць. Ён здагадваўся, якая размова можа быць, сцяўся. Яму зараз не хацелася гэтай размовы, але не ведаў, як можна ўхіліцца ад яе.
— Міхась, мне цяжка гаварыць гэта...— У Ірыных вачах была тая ж нязвыклая рашучасць і цвёрдасць.— Але адцягваць больш няма сэнсу. Пакінь нас, назаўсёды пакінь, Міхась!
— Ты што? Здурнела...— Погляд зноў чамусьці ўпаў на журботную сівую пасмачку ля яе вуха, і зноў балюча сціснулася сэрца.
— Не трэба, Міхась... Я ўсё бачу, сэрцам чую, разумею... I не думай, што хачу папракаць ці вінаваціць цябе, каго б там ні было вінаваціць... Нам трэба разысціся... Я даўно пра гэта думала, ды ўсё не рашалася сказаць. Так будзе лепей для ўсіх нас...
— Ты нічога разумнейшага прыдумаць не магла?
— Не магла,— шчыра глянула Іра, і яму стала не па сабе ад гэтай настойлівай шчырасці.— Я ўсё перадумала, іншага выйсця не бачу. Мо ты ведаеш?
— Я не ведаю, чаго ты ад мяне хочаш?! — пачынау злавацца ён.
Іра глянула няўцямна, не прыняла яго тону, яшчэ больш энергічна заштурхала туды-сюды Вераччыну каляску, потым сказала:
— Даруй, Міхась, я ніколі тваіх пісем не чытала, а сёння не ўтрывала — паглядзела, што піша Андрэй. Ты нават не схаваў, пакінуў на стале пісьмо. Скажы, ты гэта знарок зрабіў? Толькі сумленна?
Канечне, ён гэта зрабіў незнарок, і зараз было прыкра, што не парваў тое пісьмо, не падумаў, што яно можа трапіцца на вочы ёй.
— Ты што, хочаш, каб я сейф паставіў? Ад цябе ў мяне сакрэтаў няма.
— Дзякуй хоць за гэта,— з сумнай іроніяй сказала Іра і ўздыхнула неяк цяжка і няўцешна.— А ведаеш, Андрэй праўду піша...
— Так я і паслухаў, што плявузгае гэты разумнік! — стаў абараняцца ён, саромеючыся і праклінаючы сябе, што тое паганенькае Андрэева пісьмо з Насцінай прыпіскай прачытала Іра.
Андрэй і Насця з дзіўнай упартасцю дамагаліся, каб ён думаў і рашаў, пакуль дачка малая, нічога не разумее. Незразумела, што ім так прыпякала? Бывала, пісьма ніколі не напішуць, а тут адно за адным і ў кожным назойліва: усё роўна ў вас нічога не будзе, вышэй фізіялогіі не скокнеш, не звяртай увагі на маралістаў — іх цяпер развялося хоць адбаўляй. Хай стануць на тваё месца гэтыя маралісты — па-іншаму запяюць. Менш за ўсё слухай маці, яна разважае па-бабску, пражыла сваё, а табе яшчэ жыць ды жыць...
Спачатку гэтыя катэгарычныя і дакучлівыя парады выклікалі прыкрасць, злосць, ён ірваў пісьмы на шматкі, нават не адпісваў. Затым стаў баяцца гэтых пісем, яны абуджалі нешта нядобрае, брыдкае, прычынялі боль, краналі здрадлівыя думкі, якіх палохаўся, настойліва адганяў, не пускаў у сябе. Потым прывык, чытаў спакойна і абыякава, дзівячыся: во людзі — ім плюй у вочы, а яны — божая раса.
— Не, Міхась, Андрэй праўду піша,— паўтарала сваё Іра.— Ды не мучай ты сябе. Хіба мала хто разводзіцца. Ну, не склалася ў нас — што зробіш...