— Аляксей Сцяпапавіч,— казытнула свавольная думка. -- Няўжо і праўда вы ніколечкі не шкадуеце, што не будзеце старшынёю? Толькі шчыра?
Кунцэвіч паглядзеў на яго дапытліва і трохі паблажліва, адчувалася, ён не зусім разумее прычыну раптоўнай перамены Лазовікавага настрою.
— Хм! А чаго мне шкадаваць? — Усміхнуўся хітра.— Што меў ад гэтага старшынства? Hi дня, ні ночы спакою, вечную згрызоту, дзеці ад рук паадбіваліся і дзве вымовы па партыйнай лініі...— і, вытрымаўшы паўзу, з тою ж хітрасцю дадаў: — Ты ж помніш: адну — за кукурузу, другую — за сянаж...
«От стары хітрун! — усміхнуўся Лазовік.— Быццам нехта і паверыць, што яму не даюць спакою тыя дзве даўнія вымовы, якія даўным-даўно ўжо зняты. Бы і праўда, што ён больш за ўсё жадаў спакойнага жыцця! Не-е, Аляксей Сцяпанавіч, колькі б ні кляў ты свой лес, а іншага і сам не пажадаў бы. Так што расказвай свае казачкі каму-небудзь. Хто-хто, а я наскрозь бачу, чаго варта тваё бурчание...»
— Во так, браце мой, Іване! Два «страгачы» — гэта не дзве цукерачкі...— і, мусіць, заўважыўшы Лазовікаў недавер, перамяніў тон: — А цікава, браце мой, палучаецца... Нават смешна палучаецца: гэта я, злосны траваполыпчык, стаў заядлым кукурузнікам! — Ён заводзіў размову ўбок, і Лазовік рашыў не перашкаджаць яму.— Тады на радасці пазводзілі яе, гэтую «каралеву палёў», а я сабе сею і сею. Летась пяцьдзесят гектараў было. Ажно дзіва: і земляў лепшых не выбіраем, і камісіі з рулеткамі не ездзяць, а расце, як лес. — Падумаў, усміхнуўся: — Мусіць, яна, гэтая «каралева палёў», браце мой, у іншым дужа далікатная — прымусу не любіць... А хто, зрэшты, калі разабрацца, той прымус любіць! Ніхто... Пад прымусам — што ўбіў, тое і ўехаў, і ўсё роўна далёка не заедзеш...— Зноў задумаўся, усміхнуўся сам сабе.— Хоць, халера ж яго ведае: бывае, што і без прымусу далёка не паедзеш... Мне некалі за сянаж вымову ўляпілі. Падурэлі, думаў, дзе ж гэта хто бачыў, каб сырую траву ў яму класці! Гэта усё роўна, што ў магілу корм завярнуць. Да вучоных людзей, як ведаеш, я з павагай стаўлюся, а тут падумаў, што і ад вялікай вучонасці, бывае, некага заносіць. Хоць забі, не верыў, думаў, які новы загіб-выкрунтас. А цяперака паспрабуй хто скажы, што трава не ўлежыць!
— То вы за прымус ці супроць прымусу? — падкузьміў Лазовік.
— Прымус прымусу розніца, браце мой! — не схацеў прымаць яго тону Кунцэвіч.— Ты спачатку дакажы, пераканай — тады і прымушаць не спатрэбіцца. Добры гаспадар за ўсё вартае дзвюма рукамі ўчэпіцца, прыкіне, што к чаму. А не хоча дзвюма рукамі чапляцца, лянуецца мазгаўніцай варушыць — гані такога паганаю мятлою! Во для чаго, пa-мойму, і тваё ўпраўленне існуе, а не для таго, каб камандаваць: сей столькі працэнтаў, сей сёння, а не заўтра. Вас, браце мой, было, трохі асадзілі, а цяпер зноў берацеся за сваё. Я даўно-о, браце мой, хацеў цябе раскрытыкаваць за гэта, то во якраз слухай напаследак. Скажы, няўжо вам з раёна лепей відно, дзе, калі, як і колькі сеяць? А на добры розум, ты мне павінен сказаць так: прадавай жыта столькі, мяса, малака — столькі, а я ўжо сам буду мазгавешкай варушыць, як сеяць, што сеяць, калі сеяць, каб прадаць усё, чаго ад мяне патрабуюць. А калі не прадам, спытай па ўсёй строгасці: ты чаму, сукін сын, даведзенага плана не выконваеш? I гані пад паганую мятлу, калі што. А то што ж гэта палучаецца, браце мой? На якую ж трасцу старшыня, аграномы, заатэхнікі, інжынеры, брыгадзіры ў калгасе, калі ўпраўленне ўсім камандуе?
Зайшла Алена Пятроўна, і Лазовік узрадаваўся яе прыходу — не трэба будзе адказваць на няпростае Кунцэвічава пытанне, хоць, канечне, адказаць на яго і не так ужо складана: стары глядзіць на свет толькі са сваёй званіцы, а са сваёй званіцы ўсяго свету не ўбачыці, як бы не глядзеў.
— Ну, як вы тут? — дала знаць пра сябе гаспадыня.— Мо падрэзаць ці падаць яшчэ чаго?
— Ой, што вы, цётка Алёна! — шчыра запратэставаў Лазовік.— Ды тут можна цэлае вяселле накарміць! Пасядзіце з намі...
Кунцэвіч зыркнуў на яе незадаволена, даючы зразумець, каб не перашкаджала, не мела звычкі назаляць, калі мужчыны вядуць сур’ёзную гаворку,— да такіх размоў, якая завязалася зараз, нават пры жонцы ён дужа не ахвотнік.
— Ага, Ляксей, каб не забыцца: тут з канторы прыбягала Хведарава дзеўчына сказаць, што з райкома званілі, клічуць цябе заўтра на дванаццаць да Радзевіча.— Алена Пятроўна паглядзела заклапочана, нават падазрона.— Чаго гэта ты спатрэбіўся кожны дзень?
— Мала чаго! — незадаволена буркну ў Кунцэвіч...
Яшчэ з вечара ад хаты да хаты ў Забор’і папаўзлі трывожныя чуткі, а раніцай пра аб’яднанне калгасаў гаварыла ўся вёска. I праўду кажуць: калі хочаш даведацца, што робіцца ў тваёй вёсцы,— пайдзі распытай у суседняй. Звестку пра аб’яднанне прынесла з Піліпавіч (у яе там дачка замужам) Тэкля Канцавая. Тэклю ведалі як бабу не языкатую, таму вестку прынялі з даверам. Прыгадалі, што, мусіць, не выпадкова ўчора Кунцэвіча выклікалі ў раён і яго адтуль прывёз на сваім легкавіку былы аграном Лазовік, які цяпер ходзіць у вялікіх начальніках. Аднекуль прасачылася, што і сёння Кунцэвіча паклікалі ў райком. Канечне ж, гэта не проста так...