Аксана ад нечаканасці аж спынілася:
— Якое возерка, Каця?! Нас чакаюць! Мы страцілі талер, заблыталіся, нічога не ведаем — а ты... Зразумей, Барыс Рыгоравіч — гэта адзіная магчымасць разабрацца ў гэтай гісторыі!
— Я проста так сказала,— апраўдвалася Каця.— Лета на дварэ...
— Лета яшчэ ўсё наперадзе, нагуляемся. Скажы, няўжо табе нецікава? — спытала Аксана.— Толькі шчыра. Няўжо нецікава разгадаць тайну талераў, бяросты, знайсці скарб, атрымаць за яго грошы?
— У таты і так іх многа,— наіўна адказала сяброўка.
Аксана гмыкнула:
— Хіба грошай бывае многа? Іх заўсёды мала. Дый тут іншае зусім: гэта будуць нашыя грошы, і нічые больш. Можна будзе купіць сабе, што захочаш, паехаць куды хочаш...
— Мне і так усё купляюць, і возяць, куды я захачу.
— І падабаецца табе гэта?
— Падабаецца,— прызналася Каця.— Толькі не заўсёды.
— Вось бачыш. Свае грошы — гэта зусім іншае, гэта самастойнасць, воля...
— Аксана, я проста так пра возера сказала! Мне цікава шукаць скарб, я ж не супраць і буду з табою да канца.
— Далёка яшчэ ісці?
— А мы прыйшлі,— Каця кіўнула на цагляны дванаццаціпавярховы дом пры самым лесе.
Проста ля пад'езда раслі дубы, вольхі, елкі. Сярод дрэў віднеўся зялёны дах альтанкі.
Калі дзяўчынкі наблізіліся, з альтанкі выйшаў і падаўся ім насустрач невысокі сівы чалавек, адзеты пахатняму: у клетчатай кашулі, зашпіленай на ўсе гузікі, у спартыўных, адвіслых на каленях штанах з белчырвонабелымі лампасамі, у стаптаных пантофлях на босую йагу. Гэта быў Барыс Рыгоравіч.
Дзяўчынкі ніколі не бачылі настаўніка ў такім выглядзе. Пераглянуўшыся, яны ледзь стрымаліся, каб не пырснуць смехам.
Барыс Рыгоравіч зразумеў прычыну іхняе весялосці. Ён пераступіў нагамі ў сваіх пантофлях і збянтэжана сказаў:
— Прашу ў паненак прабачэння — не паспеў пераапрануцца... Як толькі вы пазванілі, адразу спусціўся ўніз.
Цяпер дзяўчынкі далі волю смеху. Паненкі! Першы раз у жыцці іх так называюць!
Настаўнік таксама засмяяўся:
— Бачу, што ў паненак не такі кепскі настрой, як я быў падумаў. Прашу! — паказаў ён на дзверы пад'езда.
Да гэтага дня дзяўчынкі бачылі настаўнікаў толькі ў школе і ні разу ніводнага настаўніка — у звычайных побытавых абставінах. І Аксана, і Каця думалі, што настаўнікі жывуць неяк інакш, чым усе людзі. Таму цяпер яны звярталі на ўсё асаблівую ўвагу.
У калідоры скрынка паштовая абпаленая... У ліфце кнопкі таксама чорныя, абпаленыя... І сцены ўсе спісаныя словамі, у тым ліку і брыдкімі.
Барыс Рыгоравіч угадаў думкі сваіх вучаніц.
— І ў нашым доме, як і паўсюль,— уздыхнуўшы, сказаў ён.— Чалавека можна навучыць усяму, можна зрабіць з яго выдатнага мастака, скрыпача, матэматыка, касманаўта, бізнесмена... Але навучыць яго элементарнай побытавай культуры немагчыма. Гэта даецца або ад нараджэння, або не даецца зусім... Ну, мы прыехалі.
Маленькая аднапакаёўка Барыса Рыгоравіча нагадвала не кватэру, а хутчэй бібліятэку ці кнігарню. Аксане, якая не так даўно была ў архіўным музеі, на імгненне падалося, што яна нейкім чынам перанеслася туды. Стосы кніг ляжалі нават у маленькай — тром чалавекам не павярнуцца — пярэдняй, пад вешалкаю для адзення. У пакоі кнігі займалі цэлую сценку — ад падлогі да столі. Ляжалі яны і на часопісным століку, што стаяў пасярод пакоя, і на двух мяккіх крэслах, і на маленькім тэлевізары ў кутку, і на шафе...
Барыс Рыгоравіч хуценька прыбраў кнігі са століка і з крэслаў.
— Прабачце, мілыя паненкі,— развёў ён рукамі.— Дужа нечаканым быў ваш званок, таму нічога не паспеў... А гаспадыні ў мяне няма, самі бачыце! — сказаў ён вясёлым голасам, аднак на яго высокім чыстым ілбе адразу з'явілася сетка зморшчынак.— Развялася са мною гаспадыня, і цяпер далёка адсюль... Словам, сядайце, будзьце як дома, а я зараз гарбаткі зраблю.
Толькі цяпер дзяўчынкі здагадаліся, чаго ў гэтай кватэры не хапае — жаночай рукі. І ўсё адно з Барысам Рыгоравічам было лёгка, як і ў школе на ўроках.
Настаўнік, відаць, цудоўна арыентаваўся сярод сваіх кніг. Выцягнуў адну з паліцы, падаў Аксане:
— Вось, пагартайце пакуль. Вас гэта павінна зацікавіць.
Сам адчыніў шафу, пакапаўся там, узяў штосьці пад паху, выйшаў.
Раздзел 41. РАСКАЗ АКСАНЫ
Тоўстая кніга называлася «Аб чым распавядаюць манеты». Аксана адшукала раздзел «Манета і скарб», забыўшы на ўсё, упілася вачыма ў тэкст.
— У таты ёсць такая кніга,— абыякава сказала Каця.
— Не, пачакай, паслухай! — усклікнула Аксана і зачытала: «У адрозненне ад археалагічных матэрыялаў, якія здабываюцца шляхам планамерных раскопак, ператварэнне скарба ў знаходку — вынік супадзення незлічоных шчаслівых выпадковасцей... Таму грамадзянскі абавязак кожнага, хто знайшоў скарб ці даведаўся аб яго адкрыцці,— сабраць максімальную колькасць манет, зберагчы посуд, ці хаця б яго абломкі, для перадачы яго ў бліжэйшы дзяржаўны музей. Раскраданне скарба або нават самыя нязначныя «выняткі» з яго складу з'яўляюцца парушэннем заканадаўства...» Як табе гэта?! Мы столькі б'емся, рызыкуем сваімі жыццямі — каб знайсці золата і адразу аддаць яго нейкаму чужому дзядзьку, які не вылазіць з кабінета якоганебудзь архіўнага музея!