- Дзень добры,— сказаў я і пачырванеў ад недарэчнасці сказанага.
Але бабулька не заўважыла гэтага. Яна яшчэ больш за мяне збянтэжылася. Ей, пэўна, даўно так ніхто не гаварыў, і яна не ведала, што адказаць.
- Я хачу даць вам грошай,— аднымі непаслухмянымі губамі прамовіў я.
Бабулька яшчэ больш разгубілася. I я прачытаў у яе вачах жаданне пайсці прэч. Я і сам ледзь не адышоў, але, відаць, менавіта гэты позірк і ўтрымаў мяне зараз.
Я хуценька выцягнуў руку з кішэні і высыпаў грошы ў механічна працягнутыя бабулькай маленькія, дрыготкія далоні.
Бабулька раптам ажыла, загаварыла тое, што я ўжо чуў пасля: «Падайце, бога радзі!..», а потым пра кагосьці, можа, пра сябе, няшчасную, хворую, потым яшчэ нешта... Мне стала проста і лёгка. Я прыслухаўся.
- ... Раніцай падышла да такіх вось, як ты, маладых, папрасіла капеечку, дык яны засмя-яліся, сказалі пачакаць, а потым адвярнуліся, і я бачыла, як у іх руках блішчэла нешта, а потым павярнуліся да мяне і кінулі ў руку капеечку — гарачую, пякучую, як вугельчык, я ажно ўскрыкнула — так забалела, а яны зноў за-смяяліся... і зараз, глядзі, вось...
Бабулька спачатку сухенькай ручкай выцерла нябачныя слёзы, а потым разняла кулачок і паказала далонь. Пасярод яе — нібы маленькае ружовае сонейка — быў апёк. Ен растапіў зморшчынкі, і скура ў тым месцы стала далікатнай і адчувальнай, як у дзіцяці.
Мне захацелася доўга-доўга гаварыць з бабулькай.
- Я проста думаў, што вам трэба далёка ехаць, а грошы прапалі. I вы зараз збіраеце на білет. Таму і падышоў...— стаў тлумачыць я.
- Не, я тут жыву, блізка зусім,— бабулька сказала гэта і замоўкла. Аднак, зразумеўшы, што такога адказу мала, дадала:
- Пенсію я не атрымліваю — не зарабіла. На работу цяпер вось не бяруць — старая. А жыць неяк трэба... Хоць і абрыдла, ой як абрыдла...
Толысі цяпер я заўважыў, што мы ўжо сядзім на нейкай лаўцы, выгнутай з фанеры. Сядзім у самым карычневым ад святла і цемры куце залы.
- Як гэта вы пенсію не зарабілі? — спытаў я.— I гэтае маё «вы» неяк не вязалася да размовы, прасілася «ты»...
- Ой, доўга, унучак, доўга расказваць... Ой доўга... Усё вайна распраклятая нарабіла. Маладая я тады была. I дурная-дурненькая: палюбіла паліцая. У першы раз ён мяне сілай узяў — прыгожая я была. Узяў ён мяне, і пакахала я яго. Ну, можа, й не пакахала, але — жыла з ім. Перад самым вызваленнем партызаны яго забілі. А мяне, як толькі нашыя прыйшлі, у турму забралі. Доўга я там была. Далёка, ажно ў Сібіры. Потым дамоў вярнулася. Стала ў калгасе кароў даіць. Аднойчы ішла дамоў з фермы позна ўвечары, і накінуліся на мяне сваякі забітага маім Сашкам хлопца і так збілі мяне, што ледзь я дахаты дапаўзла, крывёю харкаючы... Калі трохі агойдалася, яны зноў мяне падлавілі і да паўсмерці збілі. А на трэці раз я выхапіла кол з рук у таго, хто біў — дужая ж была,— і на яго... А ён назаўтра ў бальніцу. I пабоі зняў... Мяне зноў у турму, і зноў далёка, і зноў надоўга... У вёску я больш не вярнулася. Ды і каму я там трэба, старая. Радні няма, маці памерла. Так і жыву тут адна...
Пакуль бабка гаварыла, я паспеў разгледзець яе. Усю. Ад сівых валасоў, якія тонкімі нітачкамі ляжалі на галаве, рэдкіх, такіх, што відзён быў кожны валасок асобна, ад глыбокіх стомленых вачэй з чырвонымі ад слёз куточкамі — да белай палоскі сухой скуры, якая віднелася на правай назе паміж кедам і штанамі. З вопраткі — спартыўныя штаны і халат прыбіральшчыцы — дапаўняла яшчэ вылінялая да страты перша-пачатковага колеру хустка. Зараз яна была знятая з галавы і скамечаная ў руках у бясформенны камяк. Здавалася, што пры распростванні яна распадзецца на дробныя кавалачкі.
- А вам не холадна так хадзіць?
- Не, дзе там, я раней нават босая хадзіла да самай зімы, як некалі ў вёсцы. Але міліцыянеры чапляліся часта. Тады і абулася,— бабулька тэпнула нагой па падлозе, каб я звярнуў увагу на яе кеды.
- Пойдзем, пакажу, дзе я жыву. Тут блізка,— прапанавала раптам яна.
Прапанова была настолькі нечаканая, што я згадзіўся. На вуліцы вечар абхапіў мае плечы сваімі халоднымі рукамі. Я адчуў, як яго доўгія сцюдзёныя пальцы залазяць за каўнер. Стала холадна, і я задрыжаў.
- Не бойся, унучак, не бойся,— сказала бабулька, і мне пацяплела.
Ісці і сапраўды было недалёка. За адным з бліжэйшых дзевяціпавярховікаў паказаліся асветленыя вокны вёскі. Мы падышлі яшчэ трохі і спыніліся. Цяпер вёска ляжала ля нашых ног, і мы разглядалі яе з вышыні, нібы з нейкай гары, і яна мне падалася маленькай, цацачнай.
- Вунь там мая хата,— паказала наперад ба-бка.
А я і так ужо ведаў, дзе яна жыве. Я ведаў, што яна пакажа на хату, крытую чырвонай дахоўкай, падобную да хаты, у якой прайшло маё дзяцінства. Я глядзеў на вёску, і мяне ахоплівала пачуццё знаёмасці, блізкасці ўсяго. I я заўсміхаўся...