…такія, як былі да стварэння свету…
Частка чацвёртая. Дым, альбо Смерць і жыццё Уладзі Касінера...
«Дык не бойцеся іх, бо няма нічога патаемнага, што не адкрылася б, і ўтоенага, пра што не стала б вядома…»
1.
Пра тое, што Уладзя прапаў, Люда даведалася недзе праз месяц. Яны перапісваліся даволі актыўна. Бывала, Уладзя ў адказ на яе ліст дасылаў некалькі. А тут амаль месяц маўчанне, і ніводнага — на чатыры яе лісты. Спачатку яна пакрыўдзілася — маўляў, знайшоў там, у Мінску, сабе нейкую цацу гарадскую і пра яе забыў. Бывае. Звычайная справа. Навошта яна яму — недавучаная вясковая настаўніца. Але потым, супакоіўшыся, падумала, што не падобна гэта на Уладзю: ён бы нейкім чынам паведаміў ёй пра перамены ў сваім жыцці. Нешта тут не так: можа, што здарылася, можа, захварэў сур’ёзна… І вырашыла сама паехаць да яго ў Мінск.
Па адрасе на канверце знайшла кватэру, якую ён здымаў. Сустрэла яе сухенькая сівая бабулька гадоў за семдзесят, крыху прыгорбленая жыццём, але рухавая, з яснымі, светлымі вачыма — гаспадыня той двухпакаёўкі, у адным з пакояў якой жыў Уладзя. Сустрэла спачатку насцярожана, але ў кватэру пусціла. А потым, калі даведалася, што Люда — даўняя сяброўка Уладзі, а дакладней, здагадалася, нявеста, заплакала…
– Добры хлопец… Не піў, не курыў, дапамагаў ва ўсім, у краму хадзіў, калі прасіла… Прыветны. Уважлівы заўсёды… Як унук мне быў…
Пасля бабульчынага «быў» слёзы нагарнуліся на вочы і Людзе: як гэта «быў»? А бабулька працягвала.
– З месяц ужо як прапаў. Раніцай пайшоў на працу і не вярнуўся. Ні ўвечары, ні назаўтра… Міліцыя прыязджала шукаць. Распытвалі мяне. А што я магу сказаць — ціхі, акуратны хлопец. У мяне да яго двое студэнтаў здымалі пакой, дык нацярпелася, ледзь выгнала. І дзевак вадзілі, і пілі беспрасветна… А на такога кватаранта, як ён, нарадавацца не магла. Казала: вось бы табе дзеўку добрую ў жонкі, дык я і кватэру адпісала б. А ён — дзяўчына ў мяне ёсць, вось уладкуюся лепш і забяру яе ў Мінск. Пра вас, мусіць, казаў…
Яны плакалі ўжо ўдзвюх, хоць Люда яшчэ не разумела, што ж здарылася… Усялякае бывае, але як можа ў вялікім горадзе ў наш час знікнуць чалавек без следу? Не вайна ж на вуліцы…
– Мне міліцыя нічога не сказала. Спыталі хіба — колькі дзён ужо яго няма… — Бабуля выцерла слёзы ражком хусткі, што ляжала на плячах, прысела. — А тады прайшло дзён дзесяць, мусіць, ці болей… Схадзі ты, дзетачка, у міліцыю, можа, табе што раскажуць… Шкада хлопца, вой як шкада… Прапаў, як і не было… — Агледзелася, быццам хацела ўбачыць Уладзю. — А я ўсё чакаю яго. Рэчы яго тут нечапаныя ляжаць. Музыка вунь стаіць, — паказала на магнітафон. — Можа, ён у больніцы дзе. Мо ў аварыю якую папаў… Схадзі ў міліцыю. Я сама схадзіла б, ды далёка па горадзе, а ногі ў мяне слабыя. Схадзі, дзетка…
Буйныя, нястрымныя слёзы каціліся па шчоках Люды, зрываліся, падалі на падлогу і разбіваліся... І разам — разбівалася і распырсквалася надзея…
2.
Вясною ў Мінску пачаліся страйкі рабочых. Такога Беларусь яшчэ не бачыла. Плошча Леніна — ці не самы вялікі па тым часе пляц у Еўропе — была запоўненая працоўным людам ад краю да краю. Казалі, што страйкуе больш за сто тысячаў чалавек з розных прадпрыемстваў горада. Ходзяць сюды пазменна, як на працу.
Чорна-шэрыя аднастайныя робы, камбінезоны і халаты зліваліся з асфальтам, і толькі твары гарэлі рашучасцю і нібыта асвятлялі сабой трывожна-змрочную плошчу. Лозунгі былі эканамічныя, але над шэрагамі рабочых светлымі сполахамі луналі бел-чырвонабелыя сцягі. Чырвоных, з серпам ды молатам, амаль не відаць. Камуністы здавалі пазіцыю за пазіцыяй, і даверу ім ужо не было. Тым болей павагі да іхніх сімвалаў. Людзей на плошчу вывела беспрасветнасць і… прага пераменаў. Ва ўсім. Можа, яшчэ не да канца ўсвядомлена, якіх. Але жыць па-ранейшаму, з чэргамі ды талонамі, з пустымі паліцамі ў крамах, з мізэрнымі абясцэненымі заробкамі, яны не хацелі. Даста-ла-а!.. Уладзя разумеў: вось ён прыходзіць, яго час. І час ягоных хлопцаў. Міліцыя бяздзейнічала, але пагаворвалі, што ўлады могуць не стрываць і скарыстаць для разгону пратэстуючых войска — як у Вільні і Тбілісі. На плошчы пачалі стварацца дружыны самаабароны. А ва Уладзі былі практычна гатовыя некалькі «пяцёрак». І таму ён прыйшоў падтрымаць страйкоўцаў не адзін і ад пачатку стаў поруч з лідарамі самаабароны. Да іх далучыліся адстаўнікі — афіцэры-вайскоўцы, якія разумелі неабходнасць арганізаваных атрадаў.