Але, як бы яны ні спяшаліся, падзякаваць дубу трэба было.
Узяўшыся за рукі, паляўнічыя пачалі хадзіць вакол камля. Ран гаварыў:
— Дуб, ты самы магутны ў лесе. Няма дрэва, дужэйшага за цябе. Сваімі глыбокімі каранямі ты сілкуешся з падземных чысцюткіх гаючых вод, таму ты такі дужы. Мы збіраем твае салодкія жалуды, тваёю карою лечым свае раны, лісцем тваім усцілаем зямлю ў будане, з тваіх галін робім моцныя дзіды, дубіны, каменныя сякеры. Дзякуй табе, дубе, што ты клапоцішся пра нас. І сягоння ты, мудры магутны дуб, уратаваў нас ад злога маманта. Дзякуй, дубе...
Пакланіўшыся дубу, паляўнічыя пайшлі, ведаючы, што мудрае дрэва чула ўсё і тут жа напоўніла іх сваёй сілаю, стрыманасцю і мудрасцю.
4
Сонца стамілася і хілілася да лесу, за якім кожны раз адпачывала.
Гледзячы на змарнелыя стомленыя твары Му і Г алу, Ран разумеў — час здабываць ежу. І не тую, якую яны збіралі па дарозе, калі ішлі па лесе, не, цяпер ім патрабавалася іншая. Арэхі, падораныя Маяй, Ран даўно падзяліў з сябрамі, а больш ежы не было. Тыя ж арэхі, якія ім трапляліся, былі яшчэ няспелымі.
Можна было вярнуцца назад да берага Пры і там на мелкаводдзі, дзе рос салодкі аер і гнулася да вады трава, рукамі пашукаць рыбу, але цяпер рака была далёка, цяпер вакол іх на ўзвышку высіліся сосны, кара якіх пад вячэрнім святлом Сонца была чырвона-жоўтай. Ад кожнай сасны на чарнічніку, прыкрытым зялёным лапчатым верасам, ляжаў доўгі цень — дух сасны...
Вузкія сцяжыны, пратаптаныя звярамі, вялі ў лагчыну. Там сосен ужо не было, а ўсё часцей трапляліся галіністыя шырокія елкі — пачыналася балацявіна, дзе зямля была мяккай і чорнай. Тут рос пахкі, аж у галаве кружыла, багун. Вольха, кусты арэшніку, тонкія бярозкі ўзвышаліся на высокіх купах, пакрытых мохам. Наперадзе было балота. Паветра стала вільготным, настоеным на паху крапівы, багуну — нечага глухога, куды не хацелася ісці.
Трэба было ці вяртацца назад, да берага Пры, ці рушыць наперад цераз балота, за якім віднеўся высокі пагорак.
Пры аббягала балота, тут яна рабіла вялікі паварот і, калі б паляўнічыя ішлі ўвесь час берагам, то страцілі б цэлы дзень, каб дабрацца да цяпер недалёкага пагорка.
У балацявіне сцежкі разбягаліся, знікалі зусім. Ран угледзеў сляды, дзенідзе пад кустамі і ля дрэў былі выкапаны неглыбокія ямкі. Тут хадзілі вепры. Ран ведаў, што вепры надта любяць балоцістыя мясціны, тут яны маглі знайсці арэхі, карэнне, розных жукоў і чарвякоў, тут было шмат смачнай травы, і яшчэ дзікі маглі ўдосталь паваляцца ў чорнай мяккай зямлі, дзе былі іх лежбішчы і дзе іх ніхто не чапаў.
Жэстам рукі Ран паказаў сябрам, каб ішлі як мага цішэй, — не трашчалі голлем, не ламалі галіны кустоў. Ран ведаў ад старых паляўнічых, што ў такіх глухіх мясцінах можа блэндаць шарсцісты злы насарог. Хоць гэты звер дрэнна бачыў, але ў яго добры нюх. Калі насарог чуў чужы пах, то, выставіўшы перад сабою жахлівы востры, як крэмень, рог, ломячы кусты як траву, не зважаючы ні на што, нёсся наперад. У тыя імгненні яму было абыякава, хто перад ім, вепр ці мядзведзь, сваім вострым рогам ён мог парваць любога звера.
Нечакана Ран наткнуўся на чорную ямку і ў ёй убачыў сям’ю вепраў: з хібам на спіне шэрага вепра, вяпрыху і маленькіх паласатых жвавых вепручкоў. Мабыць, дзікі не чакалі, што іх нехта асмеліцца патрывожыць.
Учуўшы чужы пах, вепр з рохканнем вылез з лежбішча. Следам за ім падалася і вяпрыха з вывадкам.
Дзік і не думаў уцякаць. Тут ён нікога не баяўся, — моцным лычом, вострымі ікламі ён не толькі рыў зямлю пад дрэвамі, ён мог парваць каго заўгодна, нават мядзведзь саступаў яму дарогу.
Рохкаючы, вепр нацэліў лыч на Рана. «Рух-рух, рух-рух!» — папярэдзіў ён, каб людзі ўцякалі. Нерухомымі злымі вочкамі дзік упіўся ў Рана. І яшчэ, чаго хлопец дагэтуль не бачыў зблізку — белыя іклы, якія надта ўразілі сваёй вастрынёй.
Трэба было ці ўцякаць, як хлопцы нядаўна ўцякалі ад маманта, ці ўступаць у бойку, якая невядома чым магла скончыцца. Але як было заваліць гэтага злога звера?
Ран успомніў, як некалі Сын мядзведзя хваліўся перад паляўнічымі. Мядзведзь, стаўшы на заднія лапы, аказаўся вышэйшы за яго. Перавальваючыся з нагі на нагу, звер пайшоў на чалавека. І тады, калі здавалася, што не было ніякага паратунку, убачыўшы перад сабою чырвоную шырока разяўленую зяпу з вострымі зубамі, адчуўшы смярдзючы пах, угледзеўшы блізка ад сябе пярэднія лапішчы, што цягнуліся да галавы паляўнічага, — а мядзведзь, як усім паляўнічым вядома, найперш імкнецца вырваць у чалавека вочы, позірку якіх ён чамусьці баіцца — Сын мядзведзя ўпаў на зямлю. У апошняе імгненне ён выставіў перад сабою вострую дубовую рагаціну. Ачмурэлы ад злосці звер кінуўся на чалавека і адразу ж, наткнуўшыся на рагаціну, сам сябе і загубіў. Некаторыя паляўнічыя, якія бачылі яго сутычку са зверам, казалі, што падаў на зямлю Сын мядзведзя найперш ад жаху і адчаю, і рагаціну ён выставіў выпадкова... Так гэта, ці не, — цяпер было няважна...