У паселішчы старая заходзіць у свой будан, што стаіць наводшыбе. Кладзе ў кут торбу, папраўляе посцілку, якой прыкрыта ўнучка. Затым i сама кладзецца на ляжанку, засланую шкурамі, i стомлена засынае.
Старэчы сон кароткі, таму не паспела сонца яшчэ ўгрэць зямлю, а жанчына прачнулася. На агнішчы перад хацінаю ў вастрадонным гліняным гаршку пыхкала развараная ячная каша. Каля агнішча сядзела ўнучка i драўляным апалонікам з доўгай ручкай памешвала варыва.
— Добра, што прачнулася,— прыўзнялася з каменя дзяўчынка.— Якраз i каша згатавалася.
— Адкуль жа ў нас ячмень? — здзівілася старая.
— Сусед прынёс. Скруціў яго боль у паясніцы, таму просіць якіх зёлак.
— Смачная каша,— радавалася бабуля.— Выберу яму найлепшых лекаў.
Калі драўлянымі лыжкамі даскрэблі на дне гаршка кашу, унучка прынесла з будана казінага малака.
Паеўшы i чыста аблізаўшы лыжкі, узяліся за працу. Старая беражліва выцягнула з торбы расліны i паклала ix на густы дзяцельнік перад хацінаю. Унучка ёй дапамагала. Яна складала траву пучкамі i звязвала ix: рамонкі з рамонкамі, валяр'ян з валяр янам.
Дзяўчынка ўжо не першы раз дапамагала бабулі. Ведала i моц некаторых траў. Вось, напрыклад, святаяннік. Ен i ад прастуды, i ад болю жывата, i калі хворыя ныркі, i шмат яшчэ ад якіх хвароб. А адварам рамонак трэба прамываць раны, каб не гнаіліся, ці паласкаць у роде, калі баляць зубы.
Але бабуля зёлак розных назбірала шмат, i дзяўчынка часам пытае:
— А што гэта такое з ярка-жоўтымі кветачкамі?
— Сокам гэтай травы, бач, выступіў аранжавы, лечацца скулы i розныя іншыя хваробы скуры. Таму яна i завецца чыстацелам. Але ёю можна i атруціцца.
Нарэшце ўсе травы ўпарадкаваны, пучкі ix падторкнуты пад жэрдкі, на якіх трымалася чаротавая страха.
Потым бабуля пакорпалася ў адной з вялізных гліняных пасудзін, што стаялі ў куце хаціны, i дастала адтуль малюсенькі гаршчок з нейкаю цёмнаю маззю.
— Гэта жывіца, змешаная са змяінай атрутай. Занясі суседу i скажы, каб кожны дзень нанач націраў хворую паясніцу... А потым можаш пайсці i пагуляць са сваімі сяброўкамі.
ТУРЫХА
Амаль чатыры тысячы гадоў назад. Дзесьці ў нізоўях Пцічы
Дзень для паляўнічых выпаў надзвычай удалы. У хмызняках на старых выгарках трапнаю стралою паклалі вялікага лася. I сонца яшчэ не паспела прайсці палову свайго нябеснага шляху, як паляўнічыя, нагружаныя шкураю i мясам, ужо вярталіся ў паселішча. Непадалёку ад ракі маладзейшыя завярнулі да берага, дзе былі лоўчыя ямы — можа што трапілася, i хутка прыбеглі з крыкам, што там маладая турыха.
Турыха была знясілена спробамі вырвацца з земляной пасткі, куды яна ўвалілася, ідучы раніцою на вадапой. Убачыўшы людзей, яна затузалася зноў, абсыпаючы пясок, але хутка заціхла, скарыўшыся лесу.
Малады паляўнічы замахнуўся дзідаю, але яго перапыніў каржакаваты мужчына — старэйшы.
— Не спяшайся, Крак. Ласіны хопіць надоўга, a калі зараз заб'ём турыху, мяса можа сапсавацца. Вельмі ж цёплыя стаяць дні.
— Дык што, выпусціць яе? — загарачыўся малады.
— Навошта выпускаць,— спакойна працягваў старэйшы.— Трэба патрымаць жывою. Памятаеш, як летась мы так зайчанят падгадавалі?
Астатнія паляўнічыя падтрымалі старэйшага. Закруцілі турысе на рогі лыкавыя вяроўкі, паднатужыліся i выцягнулі яе з ямы. Жывёліна хацела вырвацца з учэпістых рук, але была вельмі саслабелая. Мужчыны з дружнымі воклічамі перакулілі яе на бок i аблыталі ногі вяроўкамі. Затым усклалі здабычу на жэрдкі i панеслі ў паселішча, да якога было ўжо падаць рукою.
У паселішчы турыху зацягнулі ў пусты будан i развязалі. Дзеці нарвалі свежай травы i сталі кідаць праз шчыліну ў сцяне. Але паланянка толькі цяжка дыхала, не звяртаючы ўвагі на ежу.
— А вы ёй спачатку піць дайце,— параілі старэйшыя.
Дзеці прынеслі ў драўляным карыце вады. Але турыха не зачапіла i яе.
A калі раніцою зазірнулі ў будан, убачылі, што i трава ўся з'едзена, i вада выпіта.
Так вось i сталі карміць i паіць дзеці турыху. Праз два месяцы жывёліна пачала браць траву з рук, а адной дзяўчынцы дазваляла нават пачухаць сябе па шыі. Прызвычаілася турыха да дзяцей, акрыяла, паправілася. Дзеці таксама прывыклі да паланянкі, асабліва дзяўчынкі.
Восенню турыха ацялілася — была, аказваецца, цельная. I прывяла яна лабасценькага бычка на тонкіх ножках, якія дрыжэлі i раз'язджаліся ў бакі. Бычок падгадаваўся i стаў зусім свойскім — бегаў, падбрыкваючы, па паселішчы, забаўляўся з малымі.
З часам у паселішчы ўжо быў цэлы ста та к свойскіх тураў. Суседзі ўбачылі, як гэта зручна — мець пад рукою такія вось жывыя запасы мяса, i самі перайшлі да гадоўлі жывёлы. Да таго ж ужо чулі, што за ракою, якая зараз называецца Прыпяццю, здаўна ведаюць гэты занятак.