Вучоныя, якія даследуюць каменны век, падзяляюць яго на старажытны каменны век — палеаліт, сярэдні — мезаліт i новы — неаліт.
Выдзеліўшыся з жывёльнага свету як істоты, што жылі i працавалі калектыўна, размаўлялі i абстрактна мыслілі, людзі ў палеаліце авалодалі агнём, пачалі будаваць жыллё, апранацца ў звярыныя шкуры, вырабляць каменныя прылады працы.
Асноўным заняткам тады было паляванне на маманта, шарсцістага насарога, паўночнага аленя, дзікага каня i іншых жывёлін, а таксама збіральніцтва ядомых раслін, птушыных яек, малюскаў. У канцы палеаліту распаўсюджваецца i рыбалоўства.
Першыя людзі на зямлі жылі гуртамі. Так было лягчэй здабываць сабе ежу i абараняцца ад драпежнікаў. Пазней людзі пачалі аб ядноўвацца ў родавыя абшчыны, якія складаліся з родзічаў. Жанчыны адыгрывалі вялікую ролю ў першабытным грамадстве, i вучоныя называюць такія калектывы мацярынскімі родавымі абшчынамі.
Члены родаў супольна палявалі i працавалі, a ўсё здабытае дзялілі пароўну. У каменным веку не было падзелу на бедных i багатых, не было прыгнёту аднаго чалавека другім.
У познім палеаліце зарадзілася i пачало развівацца першабытнае мастацтва, узнікла вера ў надпрыродныя сілы. Людзі не маглі правільна растлумачыць прыродныя з явы; яны лічылі, пгго змены пораў года, pyx i нябесных свяціл, існаванне жывой i нежывой прыроды залежаць ад вол i розных духаў i багоў. Гэтыя духі i багі ва ўяўленні першабытнага чалавека былі добрыя i благія, маглі шкодзіць або дапамагаць. Ix трэба было залагоджваць падарункамі, малітвамі. Свяшчэннымі лічыліся i розныя жывёлы, дрэвы, камяні, горы, нябесныя свяцілы. Магічная сіла прыпісвалася розным прадметам — зубам звяроў, бурштынавым вырабам, скульптурам людзей i жывёл. Існавала вера ў замагільнае жыццё.
Палеаліт прыпаў на суровы для старажытнага чалавека час — ледавіковую эпоху, калі значную частку Паўночнага паўшар'я, у тым ліку i Беларусі, неаднаразова пакрывалі вялізныя ледавікі. У такіх цяжкіх умовах, змагаючыся з холадам i голадам, першабытныя людзі не толькі выжылі, але i развівалі сваю культуру.
Каля адзінаццаці тысяч гадоў назад з канцом ледавіковай эпохі пачаўся мезаліт. Паступова цяплеў клімат. Раслінны i жывёльны свет станавіўся падобным да сучаснага. Тэрыторыі, якія вызваляліся з-пад лядовага палону, засяляліся чалавекам. Для новага часу найбольш характэрным стала распаўсюджанне лука ca стрэламі, дробных крамянёвых вырабаў — мікралітаў, з якіх майстраваліся нажы, гарпуны, стрэлы. У мезаліце родавыя абшчыны пачынаюць аб ядноўвацца ў плямёны.
Неаліт на Беларусі пачаўся ў пятым тысячагоддзі да нашай эры i вызначыўся перш за ўсё вынаходніцтвам глінянага посуду, зараджэннем жывёлагадоўлі i земляробства. Аднак i ранейшыя заняткі — паляванне, рыбалоўства i збіральніцтва давалі чалавеку шмат харчавання.
Жывёлагадоўля i земляробства выклікалі паяўленне i адпаведных прылад — крамянёвых сярпоў для жніва i разакоў для нарыхтоўкі корму, зерняцёрак, матык. Высякаліся лясы i хмызнякі пад палі, а для гэтага трэба было шмат добрых сякер. Таму людзям стала недастаткова крэменю, які сустракаўся на паверхні. Яго пачалі здабываць шахтавым спосабам з крэйдавых радовішчаў.
Развідцё земляробства i жывёлагадоўлі павялічвала колькасць харчу. Адпаведна гэтаму вырасла i насельніцтва. Лкь дзі ішлі на яшчэ не занятыя землі, будавалі там новыя паселішчы.
Ну а зараз, калі вы даведаліся, што такое каменны век, калі ласка, на наступныя старонкі кніжкі — на сустрэчу з людзьмі той эпохі...
СТАРАЖЫТНЫ КАМЕННЫ ВЕК
ПРЫРУЧЭННЕ АГНЮ
Каля трох мільёнаў гадоў назад. Усходняя Афрыка
Пасля ціхай задушлівай спякоты накацілася цемная хмара i пачалася навальніца — з ветрам, дажджом, маланкай. Калі ж хмару праганяла i дождж капаў рэдка, з аглушальным грукатам, быццам расшчапілася зямля i неба, ляснуў пярун.
З пячоры выглянулі напалоханыя малпалюдзі i ўбачылі, як насупраць гарыць старое дрэва, ахопленае полымем ад сухой верхавіны ажно да таўшчэзнага камля.
Малпалюдзі ўжо былі знаёмыя з агнём у час лясных пажараў або калі вывяргаліся вулканы. I баяліся яго, бо не раз бачылі, як вогненная навала з ровам імчала па зямлі, знішчаючы ўсё на сваім шляху.
Дрэва гарэла моцна i роўна. Малпалюдзі асцярожна наблізіліся да палаючага дрэва i абкружылі яго. На валасатых тварах яны адчувалі гарачае дыханнё агню. Ен ix сляпіў, заварожваў.1/
Юнак, які колісь зблізку бачыў лясны пажар, падняў галіну i кінуў пад дрэва. Яна задымела i ўспыхнула. Нехта кінуў яшчэ галіну. I тая загарэлася. Тады пачаў збіраць голле i кідаць у агонь увесь гурт. Агню пабольшала. Малпалюдзі ўзбуджана ўскрыквалі, прытанцоўвалі — агонь «еў» голле, яго можна было «карміць» дрэвам, ад гэтага ён рос.