Разумению дапамог Суюнбай. Праз два гады службы паехаў Суюнбай да сваіх гораў, у адпачынак. Дзесяць сутак плюс час на дарогу чыгункай. Вярнуўся своечасова, прыехаў на прычал, дачакаўся кацера з дывізіёну, і ў канцы доўгага шляху трапіў у лапы начальніка палітаддзела. А той зрабіў яму там жа на кацеры шмон. Невядома чаго шукаў. А знайшоў паперку з вучнёўскага сшытка, а на ім - незнаёмыя словы знаёмымі літарамі. Навастрыўся камісар - забегаў вочкамі па радках - і знайшоў! Пару разоў паўтараецца слова “Алла.”
- Што гэта? - строга пытае ў Суюнбая.
- Малітва, ташш каптн другога рангу, бабуля напісала. Чытаць, калі цяжка будзе.
Святая прастата!
Суюнбай не пацярпеў. Калі не лічыць канфіскацыі ідэалагічна варожай паперкі. Затое на кожнай камандзірскай збіранцы начпо на працягу года трасе паперкай і крычыць, што ў мяне на караблі дзейнічае таемная сінагога. Не мячэт, прашу заўважыць, а сінагога! Дэманструе шырыню светапогляду. Мля!..
***
Ешкін мопс! Мы з памочнікам і боцманам стаім на верхнім мосціку, ля грот-мачты, здранцвелыя. Паблізу нока рэя, на вышыні метраў пятнаццаці вісіць Салаўёў. Крэкча. Вісіць на страховачным пасе. Яшчэ пару хвілінаў назад дрыгаўся, спрабаваў рукамі за рэю зачапіцца, а цяпер абвіс, як смаркач. Лічыцца, што вісець у такім стане чалавек можа пятнаццаць хвілінаў. Потым ад ціску на грудную клетку спыняецца сэрца.
- Колькі ён ужо там? - пытаю памочніка. Чаго панесла туды апраметная, высветлю потым, зараз трэба жывым зняць. Але як?
- Хвілін сем. Саслізнуў з рэі, на руках спачатку вісеў, а потым і рукі саслізнулі, і на страхоўцы павіс.
- Боцман! Якія будуць прапановы? Ён хвілінаў праз дзесяць памрэ, калі не зняць.
Боцман, заўжды гарласты, як ерыхонская дудка, блякоча нешта танюсенькім голасам пра боязь вышыні.
Бакавым зрокам бачу нейкі рух на скаб-трапе, на мачце. Ташмаматаў караскаецца, ужо траціну шляху да рэі пралез. На шыі - бухта кідальнага канца. Без страхоўкі!
- Суюнбай! Ты куды! Назад! Я каму кажу - назад!
Не хапае мне замест адной - дзвюх ахвяраў.
Не слухае, падлюка! Моўчкі лезе далей. Вось ужо ля рэя. Асцярожна садзіцца на яго конна і пакрысе, маленькімі рыўкамі, рухаецца па жалезнай жэрдцы да нока, да пляцоўкі, дзе ўсталяваны датчык вымяральніка ветру. Добра, што сёння штыль, а то ўжо здзьмула б вершніка-высотніка.
Мы ўнізе, затаіўшы дыханне, сочым.
Даехаў да нока. Зняў з шыі кідальны, завязаў пятлю. Спусціў Салаўёву: “На нагу! На нагу надзень!”
Вялай рукой спрабуе дацягнуцца да нагі. Не здолеў, выпусціў. Тады Суюнбай падцягвае пятлю да сябе, павялічвае, раскачвае, ловіць салаўёвую нагу, кіргізкі каўбой! I з чацвёртай спробы злавіў! Зацягнуў туга, перакінуў вольны канец кідальнага праз рэй, скінуў уніз, на мосцік, нам: “Цягніце!”
Мы ўжо зразумелі ягоны план. Утрох учапіліся, пацягнулі, цягнем нагу да рэя. Цяпер Салаўёў вісіць галавою ўніз на тонкім тросе, амаль шнуры. Але пас ужо не пераціскае яму тулава.
- Адшпільвай страховачны! - мы перабіраем кідальны, і зверху да нас спускаецца каштоўны плод, раскірэчаны Салаўёў. Толькі б кідальны вытрымаў!
А Суюнбай чакае, трымаючыся за датчык. А потым, як Салаўёў апынаецца на палубе, заднім ходам паўзе назад, да мачты. Мне ажно сэрца сціскае, далібог за Салаўёва гэтак не сціскала.
- Якой халеры цябе туды панесла? Як ты мог паставіць ДМБ у такую небяспеку? - пытаю, калі ўсе “альпіністы” ўжо на палубе. - Табе ж праз дзень-два!...
Салаўёў моўчкі глядзіць на памочніка, і той разгублена тлумачыць - маўляў, гэта ён загадаў яму зняць няспраўны датчык вымяральніка ветру. “Дээмбовы акорд”.
Паварочваюся да Суюнбая: “Я тут камандзір, ці хрэн камодскага варана? Ты што ж, паганец, загад камандзіра не выконваеш? Чаму не вярнуўся з мачты?” - і абдымаю гэтае вузкавокае чарцяня.
I ком у горле, і слёзы блізка-блізка. Толькі б не ўбачылі...
***
Хуткаплынны час! Трыццаць гадоў мінула, як адно імгненне. Ашот Гаспаран, мы з ім зрэдку кантактуем праз інтэрнэт, мэйл скінуў: “Ці памятаеце Суюнбая Ташмаматава, таварыш камандзір? Стырнавы-сігнальшчык. Яшчэ гарсуншчыкам быў. Застрэлілі Суюнбая. Бакіеўцы”.