— Якія ўсе сур'ёзныя! — пакпіў Сталін.— Што — прыйшлі з намерам даваць здачы?
Бачачы, што насцярожаныя, супакоіў:
— Не трэба. Бойка, таварышы, адмяняецца. Усе канфлікты ўжо вычарпаны.
У гэтую хвіліну адчыніліся дзверы, і ў праёме між іх паказалася маладая, у доўгай шэрай спадніцы і чорнай скураной куртцы, дзяўчына.
— Выбачайце, таварыш Сталін,— ветліва прамовіла яна.— Вам звоняць са Смаленска.
— Злучайце,— адказаў той, марудна падняўся і важна пайшоў да апарата, які стаяў на ягоным стале.
І праз хвіліну:
Сталін. Здравствуй, Алёша.
Яны ажыўлена перазірнуліся: Алёша — гэта Мяснікоў, як кажуць, блізкі сябра гаспадара гэтага кабінета. Голасу таго, канечне, не чулі. А размова павялася вось такая:
Мяснікоў. Я слушаю тебя, Коба.
Сталін (прыжмурана пазіраючы ў верхні кут кабінета, дзе была цёмная плямінка). Есть срочное дело. Тебе, Калмановичу надо прибыть в Москву.
Мяснікоў. Если можно, то в нескольких словах: что за дело?
Сталін (павярнуўшы галаву на іх). Будзем упорядочивать белорусский вопрос.
Мяснікоў (здзіўлена). Мы же закрыли его!
Сталін. ЦК партии по многим соображениям, о которых теперь говорить не приходится, согласился с белорусскими товарищами по образованию Белорусского советского правительства.
Яны не вытрывалі: і зноў перазірнуліся, і з палёгкаю ўздыхнулі, а Дыла дык і ціхенька запляскаў сам сабе.
Сталін (занепакоена). Ало, ало! Ты меня слышишь?
Мяснікоў (абурана). Слышу, но не могу, не хочу верить. А во-вторых, я не сумею срочно прибыть. На 27-ое назначена областная партийная конференция, и необходимо время на ее подготовку. Кстати, на нее мы пригласили московских и минских белорусов и вот здесь, в Смоленске, мы подискутируем о так называемом белорусском вопросе...
Сталін (без эмоцый, але нібы апраўдваючыся). Дискуссии, Алёша, отменяются. Все уже решено здесь, в центре. Старик решительно поддержал белорусских коммунистов. Он — не только за автономию Белоруссии, но и за ее значительно большие, суверенные, права. Так что отложи свою партконференцию, езжай сюда. Говорю все это по поручению ЦК. Иначе будут осложнения (зноў азірнуўся і зноў усміхнуўся ім). Белорусы могут уехать в Минск и на месте, без вас, провозгласить республику...
Жылуновіч, бачачы, што Сталін нібы. прыязны, а на самай справе напружана сочыць за імі, стараўся быць непарушным, строгім, але гэта ўдавалася яму з цяжарам: з душы нібы споўз агромністы валун, і душа заспявала, ірвалася, як кажуць, на паверхню — хацелася падскочыць, не, мала было паціснуць рукі калегам і сябрам, а моцна, горача ўсіх пацалаваць, а то і па-маладому загалёкаць: «Ура!!!», пабегчы кудысьці, трымаць узнятую, сціснутую ў кулак руку і гарлапаніць, спяваць, як чалавек, які знайшоў больш, чым мільён,— волю, годнасць, дзяржаўнасць для роднага народа!
Мяснікоў (разгублена). Я не могу опомниться, Коба... Как так?
Сталін. Вот так, Алёша.
Мяснікоў. Как могли принять такое решение?
Сталін (падміргнуўшы ім). Возьми себя в руки, слышишь? Срочно собирайся сюда, настраивайся на сотрудничество с белорусами, чтобы они тебя приняли. А они, считаем мы, не откажутся от нужных, авторитетных людей из твоего обкома и Облисполком-, заха, сделавших и делающих немало для революции, для освобождения Белоруссии (Гэтае, ясна, ужо гаварыў больш для іх, чым Мяснікову). Короче, рекомендуй своих толковых людей в Компартию и правительство Белоруссии.
Мяснікоў (пасля доўгага маўчання). Что — ты не приедешь на партконференцию?
Сталін (звышспакойна). Нет. Я очень занят. Просто разрываюсь на заседания. Все. Приезжай. О б остальном поговорим здесь.
Паклаў трубку, з прагаю зацягнуўся і падзьмуў убок вялікі клуб дыму. Вярнуўся да крэсла, апусціў абедзве рукі на іх, хітравата ўсміхнуўся:
— Добра ўсё чулі? Здольны перажыць радасць?
— Мы сапраўды сёння самыя шчаслівыя людзі на свеце, таварыш Сталін,— прамовіў Жылуновіч, падняўся, сашчапіў і прыклаў да грудзіны рукі, каб не мяць іх ва ўзбуджэнні.— Мы просім вас ад імя нашага ЦБ беларускіх камуністычных секцый, Белнакома, ад імя ўсяго шматпакутнага беларускага народа перадаць шчырую і сардэчную падзяку Камуністычнай партыі, Леніну, Савецкаму ўраду.
Сталін выслухаў, а пасля, нібы яшчэ ўчора не гаварыў рэзка з ім, адказаў мякка:
— Добра. Мы рады такое чуць ад вас, нашых братоў.— Пыхнуў дымам і быццам стомлена зморшчыўся.— Цяпер, таварыш Жылуновіч, засталіся такія-сякія працэдурныя нюансы. Ведаючы пра канфлікт, які існуе паміж вамі і смаленскімі таварышамі, ЦК запрашае ўсіх вас на 27-е на нараду. Можа, вас прыме нават сам таварыш Ленін.