Сталін (пакруціў галавою). Добра гаворыце, таварыш Жылуновіч! Але мяне вы не абманеце. Вы — хітры сепаратыст! Вы хочаце ўпрыцірку з Савецкай уладай зрабіць для сябе тое, што хацелі зрабіць вашы мінскія калегі ўпрыцірку з немцамі...
Жылуновіч (адчуваючы як шалёна затрапяталася сэрца, але стрымліваючы сябе). Я ніколі не гуляў, таварыш Сталін. Але Я заўсёды — і ніколі не пабаюся яшчэ раз паўтарыць: заў-сё-ды! — дбаў пра свой прыгнечаны парод. Калі я і мае калегі чаго-небудзь дабіліся, то, сапраўды, толькі з помачы Савецкай улады...
Сталін. Акцёр!
Жылуновіч. Няможна так не верыць людзям, таварыш Сталін. Мы ж з вамі разам павінны будаваць новы свет, новы лад... Мы з Белкамсекцый яшчэ не ўмудроныя бальшавікі, але - бальшавікі! Са сваім розумам, са сваёй душой, са сваім поглядам на сацыялізм. Дык чаму не прыслухацца і да нас, да таго, хто нясе штосьці сваё з народных глыбінь?
Сталін. Цяжкі лёс прадбачу я вам, таварыш Жылуновіч... З-за вашай народнасці ў тым ліку. Рана-нозна яна можа кваліфікавацца як ухіл...
Жылуновіч. Хто ведае свой лёс, таварыш Сталін?! Усякае ў жыцці бывае...
Сталін. Сапраўды, усякае (пахітаў галавою). Па сабе бачу... Але цяпер не час для перастрэлкі красамоўства ці ўспамінаў... Давайце бліжэй да справы. Цяпер я павінен пазнаёміць вас з умовамі ўтварэння Кампартыі, урада вашай рэспублікі (пачаў чытаць з паперкі). 1) Урад Беларускай рэспублікі складаецца са старшыні і 15 членаў урада 2) Ддя бягучых спраў будзе прэзідыум з трох асоб: старшыні ўрада і двух членаў з яго складу. 3) У склад рэспублікі ўваходзяць губерні — Гродзенская, Мінская, Магілёўская, Віцебская і Смаленская (апошняя спрэчна, як рашаць мясцовыя таварышы). 4) Абласны камітэт партыі Паўночна-заходняй вобласці ператвараецца ў Цэнтральнае бюро КП(б) беларускай рэспублікі. 5) Старшыня ЦБ партыі павінен быць прадстаўніком ЦК партыі і ўрада. 6) Правы ЦБ партыі і аддзелаў урада застаюцца такімі ж, як у былога Абласнога камітэта і Аблвыканкомзаха.— Падняў галаву, зірнуў дапытліва.— Што скажаце на гэта?
Жылуновіч. У аснове я згодзен (сам сабе падумаў, што нарком па нацыянальных справах павінен быў спачатку пачуць яго думку, а пасля ўжо гаварыць сваю).
Сталін. Аў цэлым?
Жылуновіч. Я павінен ведаць усе дэталі. І пра ўрад, і пра партыйны оргап. Пра тое, хто будзе пасланцом ад ЦК РКП (б).
С т а л і н (нібы здзівіўшыся). Далёка закідаеце...
Жылуновіч. Мы ж, думаю, не гуляем у дзіцячыя забаўкі, а займаемся сур'ёзнай справай.
Сталін. Сапраўды, так. Значыць, вы — старшыня ўрада. Кампартыю можа ўзначаліць хтосьці і са смаленцаў.
Жылуновіч. І ён будзе прадстаўляць ЦК РКП (б) ? Не! Мы на гэта не згодныя!
Сталін. А што вы хочаце?
Ж ы л у н о в і ч. Ці хтосьці з нас узначальвае Кампартыю, ці мы таксама захоўваем такі ж прынцып, што і ў ЦК РКП (б) —гэта значыць будзем старшынстваваць на пасяджэннях бюро па чарзе, а галоўнай постаццю будзе старшыня ўрада...
Сталін. Хочаце самі іграць першую ролю?
Жылуновіч. Я гавару не пра сябе, а пра прынцып. Далей. У Цэнтральнае Бюро Кампартыі Беларусі павінна цалкам увайсці Цэнтральнае бюро Беларускіх секцый РКП (б). Другое: я не зусім зразумеў, таварыш Сталін, вашы фармуліроўкі пра перайменаванне абкома і яго аддзелаў...
Сталін. Яны натуральныя. Абком ліквідоўваецца, а будзе ЦБ Кампартыі Беларусі.
Жылуновіч зноў пільна зірнуў Сталіну ў вочы. Ці няма тут якой казуістыкі? Але той нават не міргнуў, нібы акамянеў і ўжо незадаволена зморшчыўся — у мяне шмат важнай работы, а ты...
Сталін (спакойна). Маніфест гатовы?
Жылуновіч дастаў 3 папкі новыя паперкі.
Сталін. Чытайце па-беларуску. Паслухаю, як гэта гучыць па-вашаму.
А калі ён пачаў чытаць, неўзабаве перапыніў, усміхнуўся: «Вполне самостоятельный язык»,— і папрасіў далей чытаць па-руску.
Калі тое-сёе паправіў, аддаў яму яго ўсе паперы і сказаў:
— Добра. Спіс урада і ЦК узгаднілі, Маніфест ваш ухваляем. Едзьце ў Смаленск. Асабіста сам дам тэлеграму Мяснікову, каб вас сустрэў і прыняў як малодшых братоў, яшчэ не зусім вопытных, але гатовых аддаць сваё жыццё дзеля нашай партыі, дзеля Савецкай улады...
1.