Цягнік, пакінуўшы Маскву, панёсся далей і далей, на захад.
Неўзабаве тут, у калідорчыку, патухла святло, засталася толькі блішчэць цьмяная лямпачка ў тамбуры, але Жылуновіч не адыходзіў ад акенца і па-ранейшаму засяроджана пазіраў туды, на свет за акном: там яшчэ ўладарыла ноч. Доўгі час мільгалі толькі цёмныя станцыі, вёскі, але вунь ужо, можа, і праз вёрст дваццаць Няць, нечакана ў адной з хат за прычыгуначнымі дрэвамі вабна засвяцілася акно — хтосьці рухавы рашыў пачаць ужо новы дзень, новыя бясконцыя сялянскія турботы.
Выскачылі, здаецца, на вялікае поле. Яно, цёмна-шэрае, застылае пад халоднаю коўдрай, чамусьці адразу абудзіла ў душы лёгкі сум па тых фарбах і пахах, што былі ўлетку ды ўвосень. Ды яно хутка скончылася: вось пачалі ўжо ўскокваць у малады, прыгорблены ад белых падушак хвойнік, а пасля і ў стары, яшчэ цёмны лес. Хоць усё мільгае, нібы ляціць назад, але вочы ўсё роўна выхопліваюць і адзінокія высокія кусцікі па засненсанай абочыне, і чорныя, здаецца, з аднаго боку і белыя слупы, і асобныя высокія ды тоўстыя дрэвы — ва ўсім гэтым, на першы погляд суцэльным, аднолькавым, і цяпер, на досвітку, можна ўбачыць адметнае і непаўторнае. А заадно штосьці незразумелае штурхае і штурхае пад сэрца: усё бліжэй і бліннай радзіма!
Пачуў: на калідор выйшаў Дыла.
— Зміцер,— прамовіў ён,— астывае гарбата.
Жылуновіч схамянуўся і на гэты раз паслухмяна
пайшоў у купэ — адно на дваіх, цёплае, з прыгонным ходнікам, з сухімі чырвонымі кветкамі, з беленькімі сурвэткамі і дзвюма настольнымі лямпамі на століку, а таксама вось з гарбатаю. Ведама, яны — ужо не простыя пасажыры, а новыя, савецкія, чыноўнікі.
— Зблажэў ты зусім...— пахітаў галавою Дыла, бачачы, як ён намешвае лыжачкай цукар у кубку, а сам няўцямна пазірае кудысьці ў кут купэ.
— Што ты кажаш? — зноў схамянуўся Жылуновіч, перавёўшы позірк на спадарожнага — той, старэйшы ледзь не на дзесяць гадоў, у белай кашулі і элегантным гальштуку, выглядаў сёння маладжава, а заадно хацеў усё жартаваць і яго раскатурхаць.
— Пі гарбату, ляж і адразу пастарайся заснуць,— сказаў Дыла.— У Смаленск ты павінен прыехаць свежы і бадзёры.
— Штосьці мне вельмі трывожна, Язэпе...— прызнаўся Жылуновіч.
— Ясна,— зноў перавёў усё на жарт Дыла.— Быў гарбар, а цяпер — старшыня Цэнтральнага Бюро Кампартыі і старшыня ўрада Рэспублікі, а заадно і прадстаўнік ЦК ды цэнтральнага ўрада!
— Цяжар дзяржаўных клопатаў, што хутка ляжа на нашы плечы, канечне, непакоіць,— уздыхнуў ён,— Але трывожыць нейкае нядобрае прадчуванне...
— А ў мяне, Зміцер, іншы настрой. Я рады. Я нават не веру сам сабе, што мы такога дабіліся! Маглі ж нічога не мець! І, можа, ужо назаўсёды!
— ...калі б не Ленін...— дадаў Жылуновіч, паспрабаваў гарбату. Яна сапраўды астыла ўжо.
— І ты, дружа, зрабіў усё, што мог! Нават і звыш сваёй могі! — сказаў Дыла, укладваючыся на пасцель і накрываючыся коўдрачкай у бялюткім чахле.— Табе, вось паглядзіш, некалі помнік паставяць, тваім прозвішчам назавуць установы, вуліцы...
— Не да жыру, браце! — зноў уздыхнуў ён,— Быць бы, як кажуць, жывым!
— Што ж,— крактануў, адвярнуўся Дыла.— Пераначуем — штосьці новае пачуем... А цяпер — спаць!
2.
Здаецца, толькі як след заснуў — пабудзілі: падымайцеся, блізка Смаленск.
Калі выйшлі на перон, то іх ласкава сустрэла невысокае зіхоткае сонца на ясным, але яшчэ амаль без блакіту небе. Ступілі два-тры крокі і адчулі: не, святлынь абманлівая, сёння зноў моцны мароз — ад яго не толькі хрумстка рыпіць снег, але і пячэ ў лоб, у шчокі, перахоплівае дыханне. Сама ўбіраецца ў сілу зіма. Мірна плыве над горадам вялікі клуб шыза-белага дыму, а вакол стаіць-дрыжыць звыклы для ўсіх гарадоў адмысловы гул. Каля вакзала, над кім замёр чырвоны сцяг, прагульваўся вайсковы патруль, два чырвонаармейцы ў шынялях былі з вінтоўкамі, а трэці, у скураной куртцы, меў на баку наган.
Мінулі халодны, прадымлены і пахкі ад сырой вады і хлоркі вакзал, паазіраліся: у каго б запытаць, як дабрацца туды, куды ім трэба. І тут нечакана перад імі паўстаў, нібы ішоў услед, паджылы чорны мужчына ў доўгім чорным паліто і чорнай фуражцы, учэпіста агледзеў іх і іхнія сумкі.
— Вы из Москвы?
— Але,— адказаў Жылуновіч.
— Пожалуйста, к машине,— ветліва, але без эмоцый сказаў чарнявец і паказаў рукою па чорны легкавік, што стаяў непадалёку і папыхваў дымком.
Радуючыся, што ўсё гэтак выходзіць удала («Бач,—падумаў Жылуновіч,— як уважылі пас!»), яны пайшлі за гаспадаром, селі і неўзабаве ўнсо намагаліся праз замерзлае шкло ўбачыць, нудою яны едуць, што за горад гэты Смаленск, які па-свойму дарагі і ім, беларусам.