Пад Кобрынам, у сядзібе Божы Дар, Траўгут прынёс прысягу. Прыклаў далонь да сэрца, абяцаючы аддаць усе свае сілы для барацьбы з ворагам. Стаў ён паўстанцкім генералам.
Хутка, быццам агнявіца, рухаўся Кобрынскі атрад па Палессі. Самы значны яго бой адбыўся ў Столінскім раёне, пад Калодным. Паўсотні царскіх салдат склалі там галовы, але і паўстанцкія шэрагі парадзелі.
Супраць кобрынцаў кінулі новыя сілы. Траўгут быў цяжка паранены Траўгут. Тады яго таварышы вырашылі падзяліцца на групкі і прабівацца на злучэнне з іншымі паўстанцкімі сіламі. Аднак што рабіць з параненым генералам?
У Людвінаве (пад Драгічынам) жыла Эліза Ажэшка. Жанчына тайна дапамагала паўстанцам, перадавала ім ежу, лекі, вопратку. Зноў папрасілі пані Элізу дапамагчы. У маёнтку Закозель стаяла сямейная капліца. Тут, у невялікім патаемным пакойчыку, і хавала жанчына генерала. А потым давезла яго ў сваёй карэце да мяжы.
Рамуальд паехаў у Варшаву. Ён яшчэ спрабаваў аб’яднаць рэшткі паўстанцаў, але ўсё было дарэмна. Генерал быў схоплены. Летняй раніцай ён узышоў на эшафот. У свае апошнія хвіліны годна глядзеў у вочы смерці.
1863 год змяніў лёс і Элізы Ажэшкі. Яна лічыла паўстанне сваімі “універсітэтамі”, якія зрабілі яе пісьменніцай. Пані Эліза напісала многа кніг. Апошнюю кнігу, прысвечаную памяці паўстанцаў, яна назвала “Слава пераможаным”.
1. Якую волю чакалі сяляне? А якую атрымалі?
2. Чаму газета называлася “Мужыцкая праўда”?
3. Калі адбылася бітва пад Мілавідамі?
4. Як ты лічыш, чаму Траўгут спачатку не хацеў далучацца да паўстання, а потым згадзіўся?
5. Божы Дар, Калоднае, Кобрын, Варшава... Назавіце яшчэ гарады і вёскі, звязанныя з жыццём і дзейнасцю Рамуальда Траўгута?
6. Што Эліза Ажэшка лічыла сваімі “універсітэтамі”?
18. ІШОЎ ЧАЛАВЕК ПА СВЕЦЕ...
Асаблівую прыгажосць мае ліпень. Ён дорыць цяпло і зялёны гоман. Звычайна ў ліпені навокал разлятаюцца цэлыя букеты пахаў. Кожны з іх нібыта мае свой колер. Яны не зусім звычайныя. Ёсць колер мядовы. Ёсць сонечна-залацісты. А ёсць яшчэ малахітавы ды блакітна-нябёсны.
Толькі мацней за ўсё пахне ліпавы цвет. Нездарма раней беларускія шляхціцы, людзі заможныя і адукаваныя, клапаціліся, каб іх сядзібы атачалі ліпавыя, грабавыя, каштанавыя алеі. Сотні прыгожых паркаў глядзеліся ў люстэркі азёр і рэк.
Ведаеце, цяпер многае загінула, не дажыло да нашых дзён. Даўно няма палаца Сапегаў у Высокім, парушаны парк у Пятровічах, згінула сядзіба ў Варацэвічах…
Але ўсе яны працягваюць жыць на карцінах, створаных выдатным мастаком. Ён нарадзіўся на Іванаўшчыне, у тых самых Варацэвічах, якія маляваў не аднойчы.
Сорак гадоў няспынна ён рабіў сваю справу. Кожную вясну, калі трохі падсыхалі дарогі, сядаў у фурманку і ехаў па Беларусі, Украіне, Польшчы, па іншых блізкіх і далёкіх землях. Ён не шукаў багацця. У дарогу браў толькі самае неабходнае: алоўкі, паперу і фарбы.
Аднойчы мастак наведаў Пружаны. Яго зачаравалі тутэйшыя краявіды. Ён спыніўся, дастаў аловак і пачаў маляваць. Спрактыкаваная рука хутка-хутка ўзлятала над мальбертам. І на палатне ўсё выразней паўставаў будынак, дрэвы вакол яго, высокае неба...
На мастака найшло натхненне. Творчасць захапіла яго. Ён працаваў няспынна, з радасцю, адчуваючы лёгкасць, з якой стварае шэдэўр.
Непадалёку тое месца, дзе сустрэліся рэчкі Муха і Вец. Адсюль пачынаецца Мухавец. Паблізу – цудоўны белы палацык з чырвоным дахам.
Швыкоўскі – гаспадар Пружанскага палацыка прыемны чалавек, гасцінны і ветлівы. Ён адукаваны чалавек, з добрымі манерамі, ведае філасофію і мастацтва.
– Напалеон, – прадставіўся госць. У вачах суразмоўцы ён пабачыў здзіўленне, таму дадаў з усмешкай: – Орда. Як сказаў адзін крытык: “Палескі Напалеон”! Праўда, у адрозненні ад французскага імператара, я не вяду ў бой палкі. Больш, чым грукат барабанаў, люблю мелодыі танцаў-паланезаў. Я – музыкант і мастак.
– А ці ёсць у нас сапраўдныя музыка і мастацтва? Як вы лічыце, пан майстра? – пацікавіўся Швыкоўскі.
– О! Не сумнявайцеся ні адной хвіліны. Я шмат ездзіў па свеце. Бываў у Англіі і Францыі, Італіі і Германіі, Іспаніі і Партугаліі. Паверце, у нас цудоўныя таленты. Беларусь – спрадвеку зямля паэтаў. Адное імя Міцкевіча чаго вартае!