*
На лузе пахнуць туман пачынаў
па-даваеннаму —
прыцемкам,
потнымі коньмі.
Нa пажарышчы сірацеў
абгарэлы комін.
Здавалася, усё яшчэ шыю цягнуў
ён праз агонь са страху,
упарта спадзеючыся недзе вышэй
уперціся ў страху.
Калі разбіралі царкву,
бацька, ад пылу шэры,
навазіў паўцагелкаў,
а потым з ix склалі печку.
Відаць, усявышпі злосць затаіў,
бо нашу хату спалілі першую,
a гліпе святой абгарэць
давялося яшчэ раз.
*
Сядзібу нашу прыгледзеў
сусед недалёкі,
па ёй паставіць мсціўся
хату для зяця.
А маці, як тая ластаўка,
з усёй Ушачы
цягнула да печы
абгарак,
аполак,
цалёўку,—
санітарка з работы
вярталася зацемна.
Маці падоўгу стаяла ля коміна.
Круглымі поўнямі
глядзелі ночы, як совы.
Сумавала ўдава
па разбуранаму куту.
Сусед у попеле рыўся,
насіў дадому крукі, завесы.
Праз два гады прыйшоў сорак сёмы —
суседу, што немцаў хваліў за парадак,
жонка пасылкі слаць
пачала ў Варкуту.
*
За чатыры гады вайны
нябёсы ўдосыць нагрэліся
i цяпер
на восеньскім сіверы стылі.
Быльнягі ўрадзілі на пагарэлішчах.
Кускі вадасточных труб
баўталіся рукавамі пустыні.
Вятры па пачах
абгарэлай бляхай шасталі.
Засохлыя дрэвы,
як шыбеніцы,
цішыню разразалі скрыпам.
У дзіцячыя сны прыходзілі
шынялі мышастыя —
i малыя апоўначы
прачыналіся з крыкам...
Глыбокая рапа зямлі
смылела.
Вераб'і змалацілі калоссе
на здратаванай ніўцы.
Звечара
з лесу выходзілі
ваўкі асмялелыя.
Лясамі на захад ішлі
уцалелыя немцы...
*
Будыніна гэта стаяла
i не ў пасёлку i не наводшыбе,
узгорак трымаў яе на плячах,
але яна не кідалася ў вочы.
Улетку сорак першага года
з тэлеграфных слупоў
зрубіў яе паліцэйскі.
Зазімкам, калі раён наш стаў
партызанскай зонай,
уцёк гаспадар з немцамі.
За днямі дні паляцелі.
Стаяла хаціна нецеллю.
Не паспеў паліцэйскі
хату дабудаваць i дагледзець.
У ёй у блакаду
каркі карніцкіх коней тлусцелі.
Мы, вярнуўшыся на пагарэлішча,
накватараваўшы крыху ў суседзяў,
без дазволу толькі арганізаванага
райкамунгаса
пасяліліся ў маленькім трысцене.
*
Зоры глядзелі ў аконца адзінае
у нейкім суме i роздуме.
Галасы на гарышчы
штоночы гучалі розныя.
Пакрэктвала столь —
там варочаліся i цяжка тупалі:
прытулак знаходзілі ўсе,
хто не меў прытулку.
Відаць,
i уцалелыя немцы начавалі зрэдчас,
хоць на суседству кватаравалі
партызаны з атрада знішчальнага,
у якіх задача была
лавіць гэтых немцаў якраз.
*
Быў нейкі зусім незвычайны дзень.
Сонца многа!
Макалі ў разведзены дзёгаць
нешта сярэдняе
паміж квачом i пэндзлікам
i акуратна па сценах пэцкалі.
Без маёй не абышлося помачы.
Наносілі мы дацямна
пачатковую літару ўсходу i захаду,
поўдня i поўначы
i нумар кожнага бервяна.
*
Колы рыпелі,
нібы калісьці арэлі
у цэнтры райцэнтра
даваеннай восенню.
Страху, разрэзаную натрос,
па пагарэлішча
кавалкамі перавозілі.
На блізкім балоце
моху надралі з жабіным кархавіннем,
для пас быў далёкім
зялёны i мяккі на баравіне.
Ціха зрабілася ў наваколлі.
Хату імшылі.
Дажджы-грыбасеі
з прычыны такой не імжылі.
Клалі моху пароўну на кожны вянец,
прыціскалі вянцом наступным.
Каб добра лягло бервяно,
злёгку абухам пастуквалі.