Э п i л о г
У р о к с п р а ж э н н я
Не забываецца той урон,
не зарастаюць прагалы...
«Дзеці, вы вывучылі ўрок?
Дзеці, вы праспрагалі?
Я іду,
ты ідзеш,
а ён не ідзе,
ён мёртвы.
Я пяю,
ты пяеш,
маўчыць кожны чацвёрты.
Мы ідзём,
ідзеце вы.
Грунт пад нагамі цвёрды.
Яны не ходзяць — не жывы
кожны чацвёрты.
Любім мы,
любіце вы.
Колькі травы,
ліствы,
сінявы! —
Хоць сэрца насцеж разгортвай.
А каб яшчэ ды быў жывы
кожны чацвёрты!
* * *
Дзецям, якія ваявалі i загінулі
ў дні Вялікай Айчыннай вайны
Яны да вайны гул ял i «ў вайну».
Не ведалі яны
простую ісціну адну:
далёка гульні да вайны.
Калі ж пачалася вайна сапраўды,
калі баі загулі,
думалі яны i тады,
што гэта — працяг іх гульні.
Вайна грымела ўсур'ёз,
а ім было няўцям.
Хацелася ім ваяваць да слёз,
як хочацца бегаць дзецям.
Радасці колькі было малым,
калі, ідучы на бой,
давалі воіны зброю ім
і бралі ix з сабой!
І толькі ў самы апошні міг,
калі агнём вайны,
смяротным агнём апаліла ix,
штось зразумелі яны...
РАТУНАК
Па матывах аповесці
Антуана дэ Сент-Экзюперы
1
Можа, выжывем і на гэты раз?
Выжывем? Ты павінен выжыць!
Ты толькі бяры вышай, ас!
Бяры вышай, бяры вышай!
Ты мяне разумееш, камрад?
Не возьме ні куля, ні снарад —
толькі стань тым казачным асам,
толькі бяры, як тады, над Арасам!
Бяры ў той край, той свет,
бяры вышай, бяры вышай! —
дзе струменіцца месячны след
i ціха цвітуць вішні.
Бяры ў той край, той свет —
дзе не страшны вораг ніякі,
дзе засланяюць нас ад бед
нашы мамы і нашы нянькі.
Дармо, што полымя трашчыць
і смерць зларадна насвіствае.
Вось яно — сховішча, вось ён — шчыт,
вось яно — нашае дзяцінства.
2
Дзень добры, няня!
Дзень добры, Паула!
Гэта ты? Гэта твой цень!
Ты мяне, Паула, пачула?
У мяне, Паула,
трудны дзень.
Справа, няня,
вельмі сур'ёзная.
Ты мяне чуеш, няня, ці не?
На вайне бывае рознае.
На вайне як на вайне.
Тут усё ў парадку рэчаў.
А зямля так пахне зямлёй!
Я ж абяцаў сабе сустрэчу
з вёскай начной,
з яе цішынёй.
Думаў: спасцігну тую старую,
тую ад вечную цішыню —
і многае сабе дарую
і ўсё зразумею ўпершыню...
Ты прыйшла,
ты пачула, Паула!
Дай руку, Паула.
Выводзь
з гэтага полымя,
з гэтага гула,
што спапяліць мяне вось-вось.
Зрабі яшчэ такую ласку.
Калі мы зойдзем у стары наш парк,
раскажы пра рыцара казку,
раскажы пра Жанну д'Арк...
Вось i мінула небяспека...
Дзякуй, Паула!
Твой светлы цень
вывеў мяне
з самога пекла,
вырваў з рук
усіх смярцей.
ДЫНАМІК
Ён пасіпеў, пахрыпеў i змоўк.
Болей нічога сказаць не змог.
Падышла старая, паслухала.
«Што гэта сёння з ім?»
Падышла бліжэй, пастукала.
«Маўчыць, не гаворыць зусім».
Хуценька ў печы дапаліла,
трохі прыбрала, падмяла.
Пайшла вуліцай тапалінай
у другі канец сяла.
Кажа ўсім: «Іду да радзіста.
Нешта радзіва маўчыць».
А ў радыста сын нарадзіўся,
сын нарадзіўся і крычыць.
«У вас весела, — кажа старая. —
Гэта добра, што сынок.
Бач, крычыць як, як стараецца...
Галасісты крыкунок.
Так крычаў і мой малодшанькі,
што забілі на вайне...
Бач, выпроствае аж ножанькі.
Імя выбралі, ці не?
Так крычаў і мой сярэдненькі,
не вярнуўся што з партызан...
Бач, які галасок сярэбранькі!
Слаўны, слаўненькі пацан!
А старэйшы быў ціхоня.
Як радзіўся — спаў і спаў...
Можа, дзе жыве і сягоння,
раз без весткі ён прапаў?
Ні сынкоў няма,
нікога.
Толькі радзіва адно.
Толькі радзіва —
мне падмога.
Што б рабіла, каб не яно?
I пагаворыць, i паспявае,
добрай ночы жадае мне.
І паплачам з ім, бывае,
як успомнім аб вайне.
Ды здарылася з ім штосьці,
не гаворыць яно зусім.
Падбяжы як-небудзь, Косця,
паглядзі, што гэта з ім.
Дык падыдзеш?
Пастарайся...
Добра ў вас, ды я пайшла».
І пайшла дамоў старая,
у другі канец сяла.