* * *
Я фільм глядзеў.
Там — Спартака распялі.
Распялі ноччу,
калі ў Рыме спалі.
Вісіць Спартак,
канае на крыжы.
А ўнізе, каля ног яго, жанчына
ўзіраецца ўтрапёнымі вачыма:
«Спартак, Спартак...
хоць слова мне скажы!..»
У роспачы хапаецца за ногі.
«Спартак, Спартак...»
У зале плачуць многія.
Ды і ў мяне самога ў горле ком,
і сам слязіну я змахнуў тайком...
Спартак, Спартак!
Героі ўсіх эпох!
Ці не такі ваш лёс быў у фінале?
Як нехта модна спаў,
вас распіналі,
вы ціха на крыжы сваім каналі,
і білася жанчына каля ног.
ДЗІВАК ЧАЛАВЕК
Дзівак чалавек...
Глядзіць на расінку макавую,
і цэлае сонца бачыць перад сабой.
Дзівак чалавек...
Бярэ звычайную ракавіну
і чуе ў ёй акіянскі прыбой.
Дзівак чалавек...
Бачыць сцяжынку гладкую,
а марыць аб трудных, цярністых шляхах
з іх круцізною, з іх небяспечнай загадкаю
і будзе ісці, пакуль мае сілу ў нагах.
Дзівак чалавек...
Са стратаю непапраўнаю
не мірыцца ён нізашто ў душы.
З няпраўдай не мірыцца,
і з крыўднаю праўдаю
не хоча мірыцца —
хоць кол ты на ім чашы.
Дзівак чалавек...
Яму ў многім адмовілі.
А ён не здаецца,
а ён не спіць па начах.
Ён верыць усё ў свой перпетуум-мобіле,
у панацэю, у цудадзейны рычаг.
Дзівак чалавек...
Яму — Хірасіму, Асвенцім,
яму, замест імя, —
асвенцімскае таўро.
А ён паўтарае,
што ёсць дабро на свеце,
што будзе дабро
і што пераможа дабро.
Дзівак чалавек...
Не можа не спадзявацца,
не можа не верыць,
не можа ніяк!
Дзівак чалавек...
І гэта яго дзівацтва —
ратунак яго,
яго чалавечы знак.
ХУНВЭЙБІНЫ
Мне снілася, што мяне білі
на нейкай плошчы хунвэйбіны.
Па твары білі, па спіне,
Ix хунвэйбінскія дубіны
лупілі-білі так па мне —
як б'юць па пыльным дыване.
Мой учарашні брат і друг
з мяне і выбіваў мой нізкі,
так званы рэвізіянісцкі,
так званы буржуазны дух.
«За што?! — я спрабаваў пытацца. —
Хіба я не люблю кітайца?
Хіба я вам — не друг i брат?»
Быў у адказ —
удараў град.
Што ты дакажаш хунвэйбінам,
дубінам ix і ім, дубінам.
Нічога не дакажаш, не,
Тым больш — не наяву, ва сне.
Яны ж, пад гіканне і тупат,
над дзікі рогат, дзікі свіст
затым мне ўчынілі допыт:
— Дык хто ты ўсё ж —
рэвізіяніст?!
Капітулянт? Капіталіст?
Ідэаліст? Матэр'яліст?
Дапытвалі пад шум i свіст:
«Чаму, скажы, не мааіст?!
Чаму маўчыш?
Дыханне спёрла?!»
І да майго ўжо кадыка,
і да майго ўжо, бачу, горла
чыясьці цягнецца рука.
І падступаюць хунвэйбіны,
і ад раз'юшанай крыві
гараць іх вочы, як рубіны.
«Дык хто ты ўсё-ткі? — назаві!»
«Я чалавек, — сказаў я ціха. —
Я чалавекам хачу быць».
І закрычалі яны дзіка,
і сталі крыць,
і сталі выць:
«Вы чулі, чулі, хунвэйбіны?!
Дык гэта ж здзек,
дык гэта ж кпіны!
Дык гэта ж небывалы здзек!
Вы бачылі?! Ён — чалавек!
Вы чулі? Хоча чалавечнасці!
Ён чалавекам хоча быць!
Ці бачылі вы горшай нечысці?!
Такога мала i прыбіць.
Вы чулі, чулі, хунвэйбіны?!
Ён хоча ласкі галубінай,
смяяцца хоча і любіць.
А ну-тка даць яму дубіны!
Такога мала і забіць!
Ён хоча думаць,
яму мала,
што думае вялікі Мао
за ўсіх за нас і за яго!
Яму дай думаць! Ого-го-го!
Ён хоча ведаць,
яму мала,
што ведае вялікі Мао
усё i уся, што, дзе i як!
Ён хоча ведаць!
Ён — маньяк!
Ён хоча мець імя,
бо мала
яму імя такога — Мао!
Не рад такому імю, гад!
Нягоднік! Здраднік! Рэнегат!
Ён хоча мець свой твар, свой воблік,
сваё святло!..
Ты ж — бледны водбліск
святла, што йдзе, нібы зара,
ад вобліка правадыра!
Ён хоча... Чулі, хунвэйбіны?
(Яны ўзяліся за дубіны.)
Ён хоча... Чулі, хунвэйбінкі?
(Яны ўзяліся за дубінкі.)
Ён ні даўбешкай і ні пешкай,
ён хоча чалавекам быць!
Дык вось ён —
вораг нумар першы,
якога мала і забіць!
Чацвертаваць такога мала!
«Няхай жыве вялікі Мао!»
«Няхай жыве вялікі Мао!»
«Наш родны бацька,
наша мама!..»
Далей мне снілася:
прышылі
плакат мне на спіне — вось здзек!
І ўсцяж вялікай гэтай шыльды
вялікай літарай аршыннай
накрэслілі: «Ён — чалавек».
Адзін такі плакат прышылі,
другі павесілі на шыі
i павялі — на нейкі сход,
на нейкі суд ці эшафот.
Натоўп услед крычыць: «Злавілі!»
Натоўп услед крычыць: «Зламілі!
Вы бачылі? Ён — чалавек!
Не, ты не будзеш ім навек!»
Паглядамі, нібы штыкамі,
мяне пранізвалі наскрозь.
Мне пагражалі кулакамі.
Крычалі: «Вось ён! Вось ён! Вось..
Яшчэ ўскрыквалі пад свіст:
«Яго — у самы чорны спіс!
У самы чорны, самы чорны —
калі такі ён непакорны!
У самы чорны, самы чорны!
Яго ў такія трэба жорны,
каб на муку перамалоць
яго наганы дух i плоць!..»
І тут я ўбачыў раптам жорны.
Такія ў вёсцы бачыў я.
Я ўбачыў жорны той жа формы,
ды толькі большыя ўтрая.
А, можа быць, разоў у дзесяць.
Як толькі іх змаглі падвесіць,
узняць такія камяні?
Іх з месца паспрабуй скрані.
Яны паўзлі аднекуль зверху,
і па-драконаўску,
па-зверску
вурчэць адразу пачалі,
як нас убачылі здалі.
Раскрылі пашчу тыя жорны!
О, жах!
Хвіліна — i яны,
азвераныя валуны,
нас перамелюць,
нібы зёрны.
І тут я закрычаў у сне:
«Не, не, не трэба!
Толькі — не!..»
Прачнуўся я ў халодным поце.
Рукой памацаў валасы.
Яны былі ў гарачым поце.
Так, пабылі мы ў пераплёце...
Яшчэ гучалі галасы:
«Вы чулі, чулі, хунвэйбіны?!
А ну-тка даць яму дубіны!..
У самы чорны, самы чорны!
Яго ў такія трэба жорны!..»
Я ўзняў з падушкі галаву.
У ранішнюю сіняву
сплывалі зданию хунвэйбіны
і дагасалі, як рубіны,
іх вочы... Быццам наяву
я бачыў гэта ўсё, не ў сне.
...Сінеўся новы дзень у акне.