* * *
Ішла Аксіння.
Ледзьве цягнула
па іржэўніку ногі свае.
Нічога не чула.
Ледзьве пачула,
што нехта яе, Аксінню, заве.
Яна аглянулася.
На ўзмежку
стаяў учотчык з сваёй кавялой,
з сваёй п'янаватаю ўсмешкай.
Нешта крычаў і трос галавой.
Аксіння прыслухалася старанна.
«Цётка Аксіння, куды ідзеш?
Чаму сарвалася так рана?
Куды ідзеш?
Чаму не жнеш?
Можа, спалохалася спёкі?
Сонца прыгрэла — і ты наўцёкі.
Рашыла: лепей я ўцяку.
Рашыла: лепей мне ў цяньку.
Ці, можа, цётка, табе нядобра?
Ногі, гляджу, цягнеш ледзь-ледзь.
Але ж хварэць —
на цябе не падобна,
хіба ты можаш захварэць?
А можа, ты — сімулянтка, часам? —
Пытаўся ўчотчык хрыплым басам. —
Яно і няблага сімульнуць,
калі другія косяць і жнуць.
Ды што мне, хай і сімулянтка.
Можа, у цёткі знойдзецца шклянка?
Я сёння амаль не браў у рот.
Нешта скупы пайшоў народ.
Калі б знайшлася шклянка ў цёткі,
то хай бы цётка ішла дамоў.
Я прыпісаў бы цётцы соткі,
прыпісаў бы, і з плеч далоў.
Мне з кавялою —
што вам з чапялою.
Паставіш, цётка, шклянку ці не?
Закуска свая, нашу пад палою.
Ды ты не слухаеш, бачу, мяне.
Ты чуеш, цётка? —
За шклянку сотка.
За шклянку сотка, а то i дзве.
Ты чуеш, цётка?..»
Не чуе цётка.
Аксіння ледзьве ідзе-брыдзе.
Нічога яна зразумець не можа.
Ідзе-брыдзе, нібы ў тумане.
«Што ён гаворыць?
Божа мой, божа.
Ці ён жартуе, смяецца з мяне?
Што ён гаворыць?
Сотка... шклянка...
Шклянку прасіць калі знайшоў».
І раптам да цёткі Аксінні дайшоў
сэнс гэтага слова —
сімулянтка.
Адчула, як крыўда сэрца пячэ.
«Не верыць, што хворая. Як ён можа?..
І па Аксіннінай шчацэ
сляза пакацілася.
«Божа мой, божа...»
* * *
Ідзе-брыдзе Аксіння далей.
Нарэшце сцежку адчулі ногі.
Стала лягчэй ісці ім трохі —
на сцежцы гладзей i халадней.
А вось i мосцік.
За мосцікам дзічка.
За дзічкаю крайняя хата відна.
«Куды скіравалася, маладзічка?» —
Пачула нечы голас яна.
Чый гэта голас?..
Брыгадзіра.
Ішоў брыгадзір насустрач ёй.
«Што гэта з лепшай маёй жняёй?
Яшчэ толькі трэцяя гадзіна!
Якая муха цябе ўкусіла?
Сыплецца жыта, а ты — дамоў.
Вярніся хутчэй на ніву, Аксіння!
Вярніся, Аксіння, без лішніх размоў!
Вярніся, Аксіння, а то пашкадуеш!
Я не жартую, Аксіння, не!
Ты ж мяне знаеш! Ты мяне чуеш?..»
Аксіння чуе ўсё, як у сне.
«Што ён гаворыць?
Божа мой, божа.
Няўжо ў яго вачэй няма?»
Яна б адказала, ды не можа.
Ні сіл, ні жадання не мае яна.
«Ты чуеш, Аксіння, я не жартую.
Я аштрафую!
Я падрыхтую
дакладную для старшыні!
Лепей, Аксіння, ідзі і жні!
Ты, можа, скажаш,
што захварэла?
Так і паверу табе я.
Ты здаравей за мяне ўдвая.
Якая цябе возьме халера?
Вы — сімулянткі,
вось хто вы, цёткі.
Сумлення, цёткі,
няма ў вас усё-ткі.
Трэба з вамі —
пакарацей,
трэба з вамі —
пакруцей!..»
«Што ён гаворыць?
Божа мой, божа.
Як гэта ён зразумець не можа...»
І зноў па Аксіннінай шчацэ
сляза гаркотная цячэ.
* * *
Ідзе-брыдзе Аксіння дадому.
Колькі на свеце пражыла —
не несла дадому такую стому,
такую знямогу...
Вось і прыйшла.
«Вось я і дома».
На ганак прысела.
Яе чалавек запрагае каня.
Рупна ўвіхаецца каля
воза, збіраецца ехаць па сена.
Спытаўся, калі каня запрог,
чаму вярнулася так рана.
Яшчэ ж, здаецца, няма i трох.
Яна як быццам не чула Івана.
«Чаму так рана?
Ці ўжо дажалі?
Чаму так рана?
Што з табой?..»
Яна на яго глядзела з жалем,
яна на яго глядзела з журбой.
Яна сказала,
што захварэла,
што ёй так трудна,
нібы ўгарэла,
што ледзь дайшла да свайго двара,
што паміраць прыйшла пара...
Яго рассмяшылі словы Аксінні.
«Кінь ты, Аксіння.
Ідзі паляжы.
Потым схадзі пашукай на мяжы
якой травы, бо галодныя свінні.
Зможаш —
пакорпайся ў агародзе.
Зараз, Аксіння, не час хварэць...»
Нешта яна прашаптала ледзь-ледзь.
Інакш не магла —
так сушыла ў роце.
Ён не пачуў,
што сказала яна.
Не слухаў.
За віламі хуценька збегаў.
Паклаўшы ix,
нукнуў на каня.
Яшчэ раз нукнуў і паехаў.
Калёсы песню сваю запелі,
калёсы жорстка заскрыпелі.
Скрыпелі жорстка і надрыўна.
Яна глядзела неадрыўна,
яна глядзела доўга ўслед.
І было горка,
было крыўдна,
i быў нямілы белы свет.