IX АПОШНЯЯ ВОЛЯ
«Жывіце дружна» — гэтыя словы часта сустракаюцца ў апошніх пісьмах М. Сурначова, якія паэт пісаў сваім родным незадоўга да таго, як загінуў у 1944 годзе пад Берлінам.
«У апошні час пішу вам... Калі я быў да каго несправядлівым, даруйце мне. Дарагія, беражыце сябе, не крыўдзіце адзін другога...» — пісаў перад смерцю з фашысцкай турмы гомельскі падпольшчык Ц. Барадзін.
Вось наша воля апошняя,
наш запаветны наказ...
Мір — гэта самае большае,
чаго б мы хацелі ад вас.
Мы лад ваш зямны спакойны
сніць будзем у вечным сне.
Былі сусветныя войны,
сусветнага міру — не.
Варожасць — самае горшае
у свеце людскім пачуццё.
Дружыце! — І будзе прыгожае,
харошае ваша жыццё.
Вы паўшымі даражыце.
Ды першая ўвага — жывым.
Адзін аднаго беражыце,
дружыце адзін з адным.
Вы нам не шкадуйце сумотных,
журботных пачуццяў сваіх.
Ды лепшая памяць аб мёртвых —
ваша любоў да жывых.
ПАРАЎНАННЕ
Гэта — як музыка за сцяной.
Хочаш не хочаш, а ты яе чуеш.
Ты з ёю хвалюешся і сумуеш.
Ды ўсё-такі не лічыш яе сваёй,
бо музыка тая за сцяной.
Там хтосьці іграе, хтосьці пяе,
там, за сцяной, весяліцца хтосьці.
Ты ж толькі сведка той весялосці,
і музыкі той табе не стае.
Там некаму справы няма да цябе,
там сваёй музыкай заняты,
там свае будні і свае святы.
I нейкая кошка па сэрцы скрабе...
Здавалася б, што табе да яе,
да музыкі той? Ды вось круцяць пласцінку,
і ты адгукаешся нейкай часцінкай,
і музыкі той табе не стае.
Гэта — як музыка за сцяной:
ты чуеш яе, ды не лічыш сваёй.
3
АДЛУЧЭННЕ ТАЛСТОГА АД ЦАРКВЫ
Талстога адлучаюць ад царквы,
ад веры праваслаўнай адлучаюць.
Анафему Талстому абвяшчаюць
цар свецкі і царкоўныя царкі.
Як снежныя абвалы з гор,
грымяць у саборах гнеўна пратадз'яканы.
«Будзь прокляты!..» — выводзяць як яны!
«Анафема!» — уторыць слепа хор.
Стараюцца, гразяць папы
бясслаўем,
забыццём,
геенай вечнай
і апускаюць уніз свечы...
Не выкрывай, не падрывай стаўпы!
Другім пяём мы: «Многая лета...»
Тым, хто і знае і маўчыць.
А гэтага
ерэтыка, бунтаўшчыка адпетага
мы праклінаем!..
З ім адна бяда.
«Анафема...
Анафема...
Анафема».
Якія пісьмы піша цёмны люд!
«Не точию сугубо и трегубо,
но многогубо» праклінаюць тут.
І зневажаюць, пагражаюць груба:
«Анафема ты...
Чорт стары...
Будзь прокляты...
Ты здохнеш па-сабачы..
Згнаім цябе ў турме, у манастыры!..
А не — прымусім — замаўчыш іначай!..»
Пасылачку з намыленай пятлёй
любоўна нехта графу шле па пошце.
Натоўп сустрэў яго на плошчы —
і ледзь не збіў,
ледзь не змяшаў з зямлёй.,
Анафеме аддадзены Талстой.
І ўсё па той жа, усё па той прычыне:
няма прарока ў сваёй айчыне.
Тым болей — на Русі святой.
Ці, можа, усё-ткі ёсць ён на Русі?
Скрозь цемру прабіваюцца іскрынкі.
Скрозь строй пагроз,
праклёнаў
і хлусні
ідуць другія пісьмы і пасылкі.
«Ёсць бог на свеце...
Дзякуй вам, браты».
Талстой бярэ сухімі пальцамі
той падарунак, што зрабілі ў Мальцаве,
на шкле зялёным надпіс залаты:
«Леў Мікалаевіч!
Вы падзялілі лёс
усіх тых, хто ў сваю эпоху
высока званне чалавека нёс
і хто ішоў за праўду на галгофу.
Няхай, як хочуць, адлучаюць Вас, —
ад нас Вас не адлучаць фарысеі.
Як не адлучаць ад усёй Расеі.
Мы любім Вас. Мы з вамі ў гэты час...»
Было шмат добрых пісем i раней,
а гэта... І святлее твар Талстога,
і вочы, што глядзелі ўнутр строга,
на свет глядзяць зноў
з-пад цяжкіх брывей.
«Ёсць бог, я вам кажу.
І гэты бог —
не фіміям,
не мошчы,
не іконы,
і ўжо, канечне, не праклёны
у адрас тых,
хто праўду ўбачыць змог,
Не, гэты бог зусім другі, браты, —
дух ісціны, любві і дабраты.
Не я, сінод, кашчунствую, а ты,
калі цалуеш напаказ іконы,
калі прытворна б'еш свае паклоны.
Я ж веру сэрцам, веру сапраўды.
Не выгадзе служу я, а дабру,
хоць і ў мяне ёсць дом, сям'я i дзеці.
Шаную ісціну я больш за ўсё на свеце
і з ёй спакойна, радасна памру...»