СВАБОДУ ДЖОНУ ХАРЫСУ!
Каты заняты сваёй справай.
Джэймс Волдуін
Мне падабаецца пільнасць газет,
іх здольнасць вось так,
без фразы, без фарсу,
крыкнуць трывожна на ўвесь свет:
«Свабоду Джону Харысу!»
Чорным па белым —
нядрэмным пяром.
Значыць, іначай нельга.
Значыць, дзесь зло
бярэ верх над дабром...
Людзі, ратуйце негра!
У болю людскога і вясны
ёсць рыса адна агульная —
раптам заліць абсяг зямны,
запоўніць сэрца чуйнае.
Вясна за акном маім плыве
пад воблакам, як пад парусам.
Гляджу на вясну, а ў галаве:
«Свабоду Джону Харысу!»
Бачыў я чорны, як вугаль, Гарлем.
Здавалася: ў тым, як выжара, Гарлеме
лёсы ў пакутах вякамі гарэлі,
перагарэлі — на боль i гнеў.
Бачыў Гарлем — чорны, як ноч.
Бачыў труп негра на яркім Брадвеі:
побач ляжаў акрываўлены нож,
навокала плямы барвавелі.
Якога колеру ў негра кроў? —
дазнацца ў расіста я стараюся,
пытаюся ў спраў заплечных майстроў...
«Свабоду Джону Харысу!»
Я слухаў у зале ААН удаву
Марціна Лютэра Кінга.
Словы, як росы на траву,
падалі ціха-ціха.
Яна гаварыла аб сіле пакут,
аб тым, каб цярпець ахвяры ўсе...
Місіс Кінг, а як быць тут?
«Свабоду Джону Харысу!»
Хваліцца алабамскі кат:
«Электракрэсла ў рабочым стане».
Маўляў, як толькі будзе загад,
то справа за ім, за катам, не стане.
Чуеш, калега? А ты копіш злосць
на сябра па цэху, на брата па класу.
Для злосці другія аддушыны ёсць.
«Свабоду Джону Харысу!»
«Вязні, дзейнічаць будзем ці не?» —
рашуча пытаўся Джон Харыс.
Што думае ён аб новай вясне?
Што бачыць у камеры зараз?
Так, я падзяляю пільнасць газет,
Злачынна прыпадабняцца страусу.
Няхай увесь свет грымне як след:
«Свабоду Джону Харысу!»
ВЕРШЫ РОЗНЫХ ГАДОЎ
ВЕЧНЫ СОН, ВЕЧНЫ ЗВОН
Хатынскі трыпціх
1
Вы чулі, як у Хатыні
звоняць каміны?
Кроў у жылах стыне,
як слухаеш тыя званы.
Ероў у жылах стыне...
Слухаеш i маўчыш.
А наўкола — пустыня,
a наўкола — ціш.
Толькі адны каміны,
толькі адны званы,
толькі адны яны...
2
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
Што гэта звініць, Хатынь?
Тут звінелі сініцы i палазы,
i звінелі жаўранкі ў паднябессі.
Тут звінелі дзіцячыя галасы,
тут звінелі дзявочыя песні.
Тут звінела пчала,
i звінела піла,
i звінела каса,
i звінела даёнка,
i звінелі, на радасць усяго сяла,
тут вясельныя бомы звонка.
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
Што гэты звініць, Хатынь?
Што значаць яны, твае званы?
Ці гэта гучаць адгалоскі
той вёскі, што была да вайны,
той колішняй мірнай вёскі?
Дзінь-дзінь...
Паслухайце, ці не едзе
гэта вяселле недзе?
Ды хто ж нявеста i жаніх,
калі нікога няма ў жывых?
Дзінь-дзінь...
А гэта не коні ў жытным?
Ды коні патрэбны толькі жывым,
а мёртвым ніколі
не патрэбны коні.
Дзінь-дзінь...
А гэта не сырадой
цурчыць у даёнку з пенай густой?
Не, мёртвым сном у Хатыні
спяць усе гаспадыні.
Дзінь-дзінь...
А гэта не юны смех,
не голас дзіцячых забаў i ўцех?
Не, спалены усе дзеткі,
спалены ўсе малалеткі.
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
Што гэта звініць, Хатынь?
Што значыць тваіх каміноў перазвон?
Ці гэта звініць твой вечны сон?
Ці, можа, у гэтым звоне —
вечнае бяссонне?
Дзінь-дзінь,
дзінь-дзінь-дзінь...
3
Звіняць, як калісь, на ўсю сваю сінь
сініцы і жаўрукі.
Але не чуе ніхто ix «дзінь-дзінь»,
ніхто не глядзіць з-пад рукі.
Узялі ў Хатыні слых,
зрабілі глухімі ўсіх.
Узялі ў Хатыні зрок,
далі Хатыні змрок...
Стаяць, як калісь, усцяж каміны
там, дзе былі двары.
Але не дымяць, а звіняць яны,
звіняць ад зары да зары.
Дзіўныя гэтыя каміны!
Дыміць бы весела ім,
грэць бы неба духам жывым,
цяплом жывым, а яны...
Ды ў гэтым няма іх віны.
Гэта віна вайны,
гэта віна вайны,
гэта яна,
вайна,
дала камінам званы.
1969