– Радзіны дык радзіны, – ускінуў бровы Макар і пачаў выбірацца з-за стала, але яго прытрымаў Смык.
– Пачакай, дзед,– тузануў за ражок сарочкі. – Не спяшай. Хай бабы разгон возьмуць, тады і мы заявімся. Дай, думаю, зацягнуся...
– Што ты хацеў?
– Хай бабы разгон возьмуць...
Жанчыны неўзабаве затупалі ў другім пакоі, лілася музыка, і толькі тады Смык падсунуўся бліжэй да старога, ашчаперыў ягоную галаву абедзвюма рукамі, прытуліў яе да сябе. Макар не ўпарціўся: чаго толькі гэты Смык не прыдумае, бог ужо з ім.
– Ну, слухаю, слухаю.
– Дзед, што слухаць... У мяне нутро разбалелася, як дазнаўся, што Дуня, ета самае, радзіла. Абарвалася ажно там нешта. А я табе сакрэт адкрыю... Хочаш? Не, ты хочаш?
– Ну.
– Што «ну!» Э-э, нічога ты не разумееш. Я ж яе любіў, ага, любіў. Во, – і на вачах Смыка стары ўбачыў слёзы. – То-та... Адзін раз нават з клуба правёў... Летам... Шчэ і цалавацца лез, а яна мне па воку – хрась! З размаху. А за што? За што, дзед? Матка пытае: хто гэта табе, сынок, пячатку пад вока паставіў? Дуня, кажу. Якая Дуня? – пытае. Калі сказаў, што Хусціна, яна ледзьве вобзем не грукнулася: што, табе дзевак мала? І ў слёзы. Во. Э-э, багата ты чаго, дзед, не ведаеш. А яна, Дуня, і на табе... Мальца. А мая ж Нінка дзевак ды дзевак гоніць, адну за другой. Калі ўжо той сын будзе, паявіцца – і сам не ведаю. Усё абяцае: будзе, будзе сын. А дзе ён, я ў цябе пытаю, дзед?
– Ваша справа. Адкуль мне знаць дзе? Будзе, раз кажа Нінка, – пацепваў плячыма стары, не разумеючы, што ад яго хоча Смык.
– Пара прыкрываць... Пара... А што ж, я так і без штаноў застануся, у адных трусах буду на нарад хадзіць скора. Э-э!..
– Колькі гэта ў цябе іх ужо?
– Пяць.. Я круглы выдатнік.
– Хай на здароўе растуць. Прыгожыя дзеўкі ў цябе, Смык. Разграбуць хлопцы.
– А пра хвамілію падумаў, дзед? Пра род наш? Хіба яны працягнуць? Дудкі. Я Дуная – на табе... Мальца... Ы-ы... Во... Я б з ёй, з Дуняй, мільянерам стаў. Дык не, па мордзе – хрась! Ага. Во так, – Смык адвёў убок руку, доўга прыцэльваўся, а потым ляснуў сябе па твары. – А матка: хто табе так, сынок? І ў слёзы. Утаплюся, кажа, калі з Хусцінай важдацца будзеш. А ты мне, стары, казкі расказваеш... Я ж любіў яе... І цяпер – ух! – душа баліць, у кулак сціскаецца, – Смык паказаў Макару кулак, затым ляпнуў па крайку стала, ажно падскочыў посуд.
– Цішэй, цішэй. Пайшлі лепш да баб, таксама згэцаем. Га?
Смык глядзеў на дзверы, што вялі ў другі пакой, але ісці не ішоў, не адпускаў ён і старога – прытрымліваў рукой за сарочку.
– Э-ге... А ты падумаў, падумаў, дзед, адкуль у Дуні хлапец?
– Яе справа, яе, – Макар, мусіць, і сам толькі цяпер успомніў, што недзе ж і праўда павінен хадзіць па зямлі той чалавек, нешта робіць ён і ў гэтыя мінуты, калі правяць радзіны без яго добрыя людзі. А мо ён зусім не ведае, што нарадзіла Дуня ад яго сына, што ашчаслівіў ён гэтую жанчыну? Можа, і не ведае...
– Не дуры, дзед. Справа не толькі яе, але і мая...
– Не лезь, куды цябе не просяць.
– Не лезці? – Смык узняўся над сталом, нешта блюзніў сабе пад нос, а затым да Макара: – Не, я палезу. Я палезу! Бацька павінен быць тут,– торкнуў пальцам у талерку з вінегрэтам. – Я прывязу яго. Хочаш?
– Не рабі глупстваў. Не рабі,– насцярожыўся Макар.
– Прывязу, дзед! Вось цяпер. Дзе там конь? На дварэ?
Цяпер ужо Макар трымаў Смыка, учапіўся таму ў пінжачок, але Смык усё ж не зважаў на Макаравы просьбы-угаворы, лез да дзвярэй, бы ўкусіў хто чалавека, гучна казаў:
– Яго месца тут! Я ведаю, хто гэта! Пусці-і! – і выслізнуў з Макаравых абдымкаў, шпарка папраставаў на падворак. Стары не адступаў:
– Каня не трож! Замардуеш каня. Не дам!
– Трасцы здаўся мне твой Базыль! Знайду каня, дзед.
І ён мінуў дворышча, схаваўся за вуглом пунькі, якая ўпіралася абцёртым бокам у вуліцу.
– Чорт, а не Смык!– плюнуў Макар і павярнуў у хату, з вокнаў якой даносілася музыка, прадзіралася тупаценне.
Стары не ўтрымаўся, паківаў галавою, таксама пусціўся ў скокі. Адбіваў ён польку, а сам кідаў раз-пораз позірк на Дуню. Яна сядзела на канапе з мальцом. «Шчаслівая, – падумаў Макар. – І расцвіла, бачце вы яе, што вішня. Свеціцца ўся. Ззяе. Ды і тварыкам, няйначай, папрыгажэла? Канечне, папрыгажэла. Не такая і худая... а то ўсё з жэрдкай параўноўвалі, сукіны дзеці. Хай цяпер мне хто скажа! Галаву адкручу »,– храбрыўся сам сабе стары.
Дуня гушкала дзіця, усміхалася, а жанчыны – хто ў пары, хто самі па сабе – кружылі пад Мішкаў гармонік. Кружылі няспешна – не паспявалі з музыкай, а Мішка граў, як заўсёды, хутка, да канца расцягваў мяхі, амаль паклаўшы на іх сваю лысаватую галаву, шырока раскрыўшы рот – у ім шавяліўся язык, быццам таксама адбіваў танец у такт гармоніку.
Мішка граў усё роўна як для маладых людзей...
– Гуляйце, суседзі, гуляйце... – дрыжэлі ў Дуні вусны, і яна гушкала і гушкала малога...
Неўпрыкмет пацягнуліся жанчыны да сваіх веснічак, ляжаў напагатове перад выхадам гармонік, займаючы табурэт, на якім выціснуўся абадок ад вядра з вадой. Пацішэла ў хаце. Макар з Мішкам рашылі ўзяць напаследак яшчэ па чарцы, тады і заявіўся Смык. Ён адразу ж падсеў да іх, вылаяўся, і, калі перакульваў шклянку, высока задраўшы галаву, мужчыны ўбачылі пад вокам у таго вялікі сіняк. Смык закусваў, утупіўшы вочы ў стол, і маўчаў, толькі злосна пасопваў. А потым паківаў галавою, быццам дакараючы сябе:
– Ну, і чаго ты дабіўся, Смык?
ПЕРСОНА
Для многіх жыхароў Лосеўкі маскоўская алімпіяда 1980 года была звычайнай, радавой падзеяй. Зразумелая справа: жывуць у гэтай прыгожай лясной вёсцы адны старыя, дзядулі ды бабулі, а ім не было калі прывыкаць пакланяцца спорту, яны ўвесь час, колькі і помняць сябе, пакланяліся зямельцы. Таму з’яўленне ў Лосеўцы Мішулі, які, ведалі, даўно жыве ў Маскве, ніяк не звязвалі з алімпійскімі гульнямі. Прыехаў ды і прыехаў зямляк, мала хто не прыязджае зусім. Няхай адпачне, па знаёмых сцежках паходзіць, родным паветрам падыхае, блазнюк. Толькі вось нешта доўга Мішуля дыхае – мінуў жнівень, верасень, кастрычнік... А ён, гляньце, і не вяртаецца назад у белакаменную. «Жонка вытурыла!» – вырашылі вяскоўцы, але напрамую ў Мішулі папытаць не адважваліся: жыве сабе чалавек у матчынай хаце, нікому не перашкаджае, няхай і жыве. А калі Мішуля пачаў шукаць хоць нейкую працу, бо адной бульбінай жа сыты не будзеш, ды і на выпіўку траціць багата чалавек, то ўсе сумненні ў іх прапалі канчаткова: ну, а мы што гаварылі? Прагнала жонка!
Жонка? Можа і жончыны тут ёсць стараннні, хто ж ведае, але факт застаецца фактам: у сваёй роднай Лосеўцы Мішуля аказаўся на час алімпіяды – усіх выпівох , каб тыя, відаць, не трапляліся гасцям на вочы, адпраўлялі падалей ад сталіцы . Мішулю,акрамя як у сваю Лосеўку, не было куды ехаць, а за сто першы кіламетр, куды адсылалі большасць такіх, як ён, кіравацца, мусіць жа, не пажадаў: спалохаўся, што гэта будзе нешта накшталт зоны...
Так вось ён і з’явіўся тут год праз трыццаць, як паехаў, надоўга – у водпуску ж тады-сяды бываў. Сівы, маршчыністы, у пакамечаным касцюме, з маленькім абшарпаным чамаданчыкам у руцэ. Запомнілася яшчэ вяскоўцам, што быў ён на добрым падпітку, і, перш чым ісці да бацькоўскай хаты, на дзвярах якой даўно вісеў вялізны іржавы свірнавы замок, звярнуў да крамы і апаражніў бутэльку віна – не адыходзячы ад прылаўка, прагна, адным махам, а тады сказаў разявіўшым ад здзіўлення рот землякам:
– Душна сёння. Фу-у-у! Спякотна. Пасля абеду , відаць, дождж будзе. Фу-у-у!
На што нехта з вяскоўцаў заўважыў:
– Табе лепш знаць, будзе дождж ці не, бо жывеш побач з сіноптыкамі. А мы—далёка. Хоць ён, дождж, і трэба: сухмень на дварэ, пагарыць ураджай. Ты, Мішуля, калі раней паедзеш, то шапні там сіноптыкам, няхай паабяцаюць дождж. Зазірні ў іх канторку, не палянуйся. Далёка яны там ад цябе ці не?
– Для землякоў зраблю,– паабяцаў Мішуля. – Я іх прымушу гаварыць тое, што трэба вам. Да... даю слова: будзе дождж. Рыхтуйцеся. Чакайце. А цяпер патупаў адпачываць з дарогі. Масква, між іншым, не за Рэпішчам, з яе да нашай Лосеўкі няблізкі свет, як і адсюль ... І-і-і!.. А тады пагаворым. Будзе пра што. – Ён яшчэ раз ці два ікнуў, падхапіў, па ўсяму было бачна, лёгенькі чамаданчык і, прыкметна хістаючыся, пашоргаў з крамы.