Скуль сілу ўзяць, каб трушчыць камяні?
Ну, дзе яна ў вадзе і дзе ў агні?
Дзе ў Дубе?.. У карэнні? Пад карой?
Тут -
у зямлі?
Там - на нябёсах ясных?
І ці яна ў любові іскраной -
Альбо яна ў нянавісці нязгаснай?..
У чым шукаць?
І для чаго шукаць?
Ці - каб адпомсціць?
Ці - каб дараваць?..
Грукнуў так, што Дуб ускрыліў
Разам з ветрам над гарою,
Векавечны Ільмарынен
З царства Маны, дзе сырою
Круглай шапкаю пастух
Не накрыўся - і аглух.
На гары
кавале зрушыў
Круглы камень... Цёмны, скрушны,
Бы ў душы... Яго папхні
Валаском - ён гэтак рыне!..
Так, што ўнізе не пакіне
Камяня на камяні!
А якраз унізе хеўра!..
Толькі лярвы! Толькі сцервы!
Крывацмокі! Стукачы!..
Я жанглёрам на мячы
Пахістаўся - і піхаці...
А пад камень легла маці.
"Лепш прымі манашы пострыг,
Толькі, Божа барані,
Не спяшайся спраўдзіць помсту,
Патрывай, душу не рві".
"А як з праўдай? А як з крыўдай,
Калі здрадзілі сябры?"
"Бог на іх свой гнеў абрыне.
Ты не помсці. Лепш памры".
"Грэх смяротны лепш за помсту?!" -
Трушчыць маці я гатоў!..
А пад каменем - апостал...
Той... Што вера і любоў.
Ён адзін і больш нікога.
Ну, і камень... Праз які
У жыцці адным
Ад Бога
Мы па розныя бакі.
І ўскаціў назад валун
Ільмарынен.
Як Пярун,
раззлаваўшыся,
разбіў!...
"Кулерву, раба купіў
Быў я ў Унтамы, што брата -
Бацьку крэўнага забіў
Кулервы. Раб рос з зацятай,
Неўміручай прагай помсты,
І яго ў смалёнай бочцы
Унтама ў бяздонне кінуў.
Выбіў з бочкі дно хлапчына,
Сеў на хвалі, ловіць рыбу
Вечнай вудай з вечнай жылай -
Неўтапляльнай прагай помсты.
Кулерву ў агонь укінуў
Унтама, касцёр расклаўшы
З соснаў самых найсмалістых...
Як згарэла ўсё дачыста,
Бачыць: попел разграбае,
Седзячы ў агні самлелым,
Раб жалезнай качаргою -
Незгаральнай прагай помсты.
Унтама на дуб павесіў
Кулерву, расцягваў жылы
На суках ад верхавіны
Да карэнняў, а хлапчына
Ані войкнуў, ні заплакаў,
Выгрыз на кары, надрапаў
Сотні вершнікаў з мячамі -
Незнішчальных вояў помсты..."
Першы грук заціх...
"Пра што ты,
Ільмарынен?.." - я спытаўся.
Ды за каваля азваўся
Голас маці... як з пустыні...
З-пад зямлі... з магільнай стыні:
"Ты мяне не слухай, сыне.
Лепш мне мора тое выпіць
Перш, чым некага ты ўтопіш.
Лепей мне агонь той з'есці
Перш, чым некага ў ім спаліш.
Лепш сама я стану Дубам,
Сябе буду крыжаваці,
А раскрыжаванца буду
Плакаць, сынам называці".
Спытала Кайса ў маці: "А вайна?..
А брат на брата?.."
"Лепей плач дзевяты,
Чым кроў на сыне..."
Рэхам перуна
Азваўся грук другі з падземнай хаты.
"Як толькі ўзяў я гэтага раба,
Так Унтама сканаў. З нябёс расплату
Абрынуў Бог. Але куды зацяты
Кулерва дзеўся?.. Півам быў - стаў пенай
На піве. Толькі здзьмуць... Дзе па калена -
Тануў, і там гарэў, дзе паўпалена.
І хоць аддаў за гэтага раба
Я цэлых два катлы старых жалезных,
Пяць кос тупых, пагнутых шэсць лапат
І тры крукі - пусціў яго на волю.
Меў нянавісць - меў ён сілу,
Не ўвагнаць яго ў магілу!
Без яе ён гэткім стаў,
Што ўпадзе, дзе ні пастаў.
Як забраў Гасподзь нянавісць -
Пастухом не мог быць нават,
А тым болей
кавалём.
Ні на што ён стаў не здольны...
Быў рабом, а жыў, як вольны.
Вольным стаў, а жыў рабом.
Змоўк каваль... Апошні грук,
Што данесся з царства Маны,
Быў настолькі нечаканы -
Быццам молат выпаў з рук...
"Слухай праўду, сын, - сказала
Раптам маці...