І што
мяне купляла?.. Рабавала...
Пяць кос тупых ды шэсць зламаных віл?
Ну то і добра, што ў агні спалала.
Не засціць свет і не збірае пыл.
Кайса, вуця залатая,
Шчасцянятка залатое,
Запыталася б ты ў Бога,
У якога ўсяго многа,
Можа, мае Божа тое,
Ну, не надта дарагое,
Для маёй гаротнай маці,
Каб заплакала ад шчасця?..
Кніжка - вуцяй з рук!.. За ёю
Паляцеў сторч галавою
Я, зусім без галавы,
У кацёл чарны-травы,
Дзе варыўся ўжо бурліва
Самагон для талакі...
Маці крыкнула жахліва!
Потым бачыць: я жывы,
Хоць і трохі не такі -
І заплакала шчасліва...
А я жыў у маці ў хаце,
Біў па ўсім, што ў ёй было:
"Што зварыў, кацёл твой, маці,
Чорнае тваё дупло!.."
А цяпер - пра што пытаці?
Позна плакаць-гараваці,
Воўкам, ветрам завываці:
"Ты адна, мая ты маці,
І Айчына, і святло..."
А маці шкадаваць: "Не плач... бывае...
Я ж не крыўдую... дый не ў навіну,
Што маці б'юць і тузаюць... струну
Не закрані - яна не заспявае..."
"Як Бог, ты, маці, хітрая такая..."
"Так не кажы... Бо маем мы ад Бога
Адразу ўсё з нябеснага каша...
Вунь дзіцянятку з целейка малога
Яшчэ расці... а ўся ўжо ў ім душа.
Усё - любоў... тут хітрага нічога..."
"Але ж пяе па-рознаму струна..."
"Як любіш ты пчалу - яна для Бога
Спявае... ненавідзіш - дык яна..."
- Для мухі-прасвістухі! - мне пчала
У кацялок, у макаўку ўпякла! -
Палёг на печы! Труцень! Абібок! -
І два разы яшчэ! У кожны бок! -
Развесіў сліні, нюні: родны край...
А ты яго не горлам праспявай,
А ты яго - рукамі! Ты - гарбом!
Каб у ваконца сонца ў кожны дом!..
Я да маці шкадавацца,
Каб дала пчале калодай!..
Але даў мне Божа маці:
Можа толькі забівацца -
І не можа забіваці.
Чмеля, крумкача, удода...
Ні казурку ні малу -
Ані муху, ні пчалу.
Ані восу касавосу,
Ні стракозу сінякосу.
Ані злыдня-авадня,
Што куснуў-пагнаў каня
Ашалелага - праз лёс...
Маці, горкая ад слёз,
Збіты лоб цалуе мой,
Авадня кляне кляцьбой.
"Ах ты, злыдзень-авадзень,
Злая конская кусачка,
А бадай бы, авадзень,
На цябе напала срачка!.."
Накусаўся - і праз дзень
Абдрыстаўся авадзень.
Я да маці ратавацца,
Каб дала пчале калодай!..
Маці Кайсе патакае:
"Гэта ж трэба ў свет сабрацца
Па святло,
любоў,
свабоду,
Сто разоў лятаць на неба,
Хоць усе, што пчолцы трэба -
Роўненька, што пчолка мае:
Кропля сонца,
кропля мёду".
Нават гэта маці знае...
З усіх двароў, з найдальніх хутароў
Па спаленым да попелу Святгор'і
Пайшоў народ, каб разам быць у горы,
І гнаў, што меў: авечак, бараноў,
Быкоў, кароў і цельных, і няцельных,
І кожны на сабе нёс крыж нацельны,
І нёс імя, і з ім - усё, што меў,
Што прыхаваць, што зратаваць паспеў,
Хто нітку, хто іголку, хто адно,
Што стала залатым, верацяно,
Што нейкім цудам у агні ўцалела -
І тым, што меў, народ складаўся ўцэла...
З таго, што меў, на Святгары народ
Сабраў адзін чароўны калаўрот,
Як Ільмарынен млын скаваў чароўны
З пяра лябёдкі, малака і воўны, -
І, як народ, падраты і пабіты,
Стаў скручваць калаўрот жывыя ніты,
Мацнейшыя за жылы і драты,
З жывой душы - пяючай пустаты...
І ўзвіўся над Святгор'ем вольны вецер,
І ў неба ўскінуў залатыя сеці.
Праз імглу, праз ноч, праз вецер
Ставяць сеці, цягнуць сеці
Мужыкі, жанкі і дзеці -
Да крывавых мазалёў!
Вось што значыць
Жыць у свеце,
Дзе агонь - душа.
Любоў.
Да жанчыны, да Айчыны,
Што на цёмнай старане,
Да, няхай чмяля, мяне.
"Палюбіў агонь лучыну..." -
Прашаптала Кайса ў сне...
Ой ты Кайса мая Бася -
Мая хеўра... Маці... Стася...