Асобна я хацеў бы спыніцца на нашых узаемаадносінах у гэтай сферы з Польшчай. Мне думаецца, тут трэба нам падыходзіць вельмі і вельмі ўважліва. Надзвычай уважліва! Гэта пытанне неймаверна складанае і цяжкае. Я думаю, вы заўважаеце аб'ёмнасць, шырыню, важнасць гэтай праблемы па тым, як зараз яна асвятляецца ў друку, па выступленнях многіх нашых публіцыстаў, навукоўцаў. Трэба думаць, што і фонд культуры, і камісія "Вяртанне", і іншыя нашы навуковыя і мастацкія асяродкі будуць да яго вяртацца не раз. Тут нам вельмі не стае гістарычных даследаванняў аб нашым мінулым. Відаць, нам трэба пачынаць у першую чаргу з гэтых навуковых даследаванняў. Трэба высветліць і сказаць усяму свету, што і дзе ёсць наша, беларускае. Каб стала ўсім зразумела: вось гэта належыць Беларусі. Я думаю, нас не павінна бянтэжыць тое, што, скажам, на нашай зямлі ў стагоддзях, асабліва ў нашых гарадах, панавала небеларуская культура, небеларуская мова.
Што датычыць нашых суседзяў на Захадзе, яны пачалі выдаваць серыю кніг пра гарады, у тым ліку — пра гарады гэтак званых "крэсаў усходніх". Гэта нашы беларускія гарады, а пра іх там гаворыцца як пра гарады польскія, як пра асяродкі польскай культуры. Я ўжо бачыў і трымаў у руках такую кнігу пра наш Нясвіж. Мяркуецца выдаць яшчэ некалькі такіх кніг — пра Гародню, Наваградак, Ліду. Пра нашы ўзаемаадносіны з Польшчай гаварыў тут і шаноўны міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь і іншыя таварышы. Яшчэ раз падкрэсліваю: я зусім не збіраюся спрашчаць гэта пытанне, але, тым не менш, пытаю: будзем мы гаварыць пра гэту справу з нашымі заходнімі суседзямі ці будзем сарамліва маўчаць? Маўляў, няёмка, трэба ж быць культурнымі, інтэлігентнымі, талерантнымі і гэтак далей. Я думаю, што небеспадстаўна тут гаварылася пра звышактыўнасць нашых заходніх суседзяў у дачыненні да культурнай спадчыны, датых помнікаў культуры, якія ёсць на тэрыторыі Беларусі. Пры гэтым падкрэслівалася, што нашы суседзі праяўляюць сваю звышактыўнасць літаральна на кожнай "дробязі". Мне хацелася б іменна гэта падкрэсліць. Вы разумееце: вось яны — усякую "дробязь" ведаюць, а мы? Давайце пачнём з гэтага, каб мы і ўся наша грамадскасць таксама ведалі кожную' 'дробязь'': і яе вытокі, і што яна сабой уяўляе, і каму яна па справядлівасці павінна належыць. Таму што пры нашым нігілістычным стаўленні да сваёй гісторыі, культуры, мовы мы надта лёгка ўступаем суседзям сваё, наша. I праз усё жыццё ўступалі. Дастаткова, напрыклад, убачыць, што выданне на польскай мове — значыць, належыць Польшчы, а калі на рускай мове — Расіі. Гэта зу сім непісьменны падыход. У такім разе трэба гаварыць: “Выбачайце, у нас і цяпер амаль усе дзяржаўныя дакументы і паперы друкуюцца і паступаюць у архіў на рускай мове. Ну і што? Гэтыя дакументы належаць Расіі?” Вось які павінен быць падыход да матэрыялаў і публікацый. Пра нашы беларускія гарады, нашы старажытныя беларускія роды навукоўцы і публіцысты Польшчы напісалі і нагаварылі ў тысячы разоў больш, чым мы, беларусы. Напісалі і нагаварылі як пра сваё, польскае. I ўвесь свет у выніку ведае, што вось гэта і гэта належыць Польшчы, бо гэта ўжо замацавана ў сотнях і тысячах друкаваных матэрыялаў, дакументаў. Вось якая вялікая работа нас чакае! Я думаю, што кожны з вас, як і ваш пакорны слуга, пераканаўся шмат разоў, як яшчэ мала нас ведаюць у свеце. Некалькі тыдняў таму я быў у Францыі, у Парыжы і ў Страсбургу. Давялося правесці гадзіну-другую з віднымі дзяржаўнымі дзеячамі многіх еўрапейскіх краін. Была магчымасць пагаварыць не з трыбуны, а ў вузкім коле. Ад крыўды хацелася горка заплакаць. Да чаго ж ніхто не ўяўл яе нашу гісторыю ў самых вялікіх,значныхфактах! Некажучыпратыя "дробязі", за якія з веданнем і так настойліва змагаюцца нашы суседзі на Захадзе — палякі. Ды і літоўцы.
На заканчэнне я хачу вам сказаць наступнае. Добра, што ёсць вы і падобныя на вас людзі, якія не толькі разумеюць гэты наш агульны вялікі клопат, але, насуперак усім цяжкасцям, перашкодам, крыўдам, знаходзяць сілы і час, каб паслужыць адраджэнню нашай Бацькаўшчыны. Я жадаю вам поспехаў. Жадаю натхнення. I выказваю ўпэўненасць, што такіх, як вы, будзе ўсё болын і болын у Беларусі.
ПРАРОК НАРОДА, СІМВАЛ НАЦЫІ
Слова пра Янку Купалу на ўрачыстым вечары ў Мінску 7 ліпеня 1992 года
У гісторыі бадай кожнага цывілізаванага народа ёсць паэтычнае імя, якое з'яўляецца яго неафіцыйным сімвалам, якое першае ўспыхвае ў памяці і першым называецца, калі заходзіць размова пра гэты народ і краіну. У Расіі, напрыклад, гэта Аляксандр Пушкін, на Украіне — Тарас Шаўчэнка, у Латвіі — Ян Райніс, у Балгарыі — Хрыста Боцеў, у Чарнагорыі — Петр Негаш. Для нас, беларусаў, гэткім сімвалам ёсць безумоўна Янка Купала. Хаця побач з гэтым імем мы заўсёды называем імёны Якуба Коласа і Максіма Багдановіча.