— Думаю, гэта якраз той выпадак, калі лепш недаацаніць, чым пераацаніць. Сёння яшчэ няма падстаў карыстацца словамі "закон запрацаваў"— як ні горка ўсведамляць гэта. Хоць, з другога боку, нельга і сказаць, што наогул у гэтым плане нічога не змянілася і зусім нічога не робіцца. Сёе-тое змянілася і працягвае — на карысць нашага нацыянальнага адраджэння — мяняцца. Патроху, марудна, аднак жа адчувальна і прыкметна мяняецца ў лепшы бок сама грамадская атмасфера ў адносінах да беларускай мовы, адбываецца пэўны пералом у грамадскай псіхалогіі шырокіх слаёў насельніцтва, — і гэта, бадай, самае важнае, тое галоўнае, што абнадзейвае, дадае ўпэўненасці, натхнення, аптымізму. Каб пэўная тэндэнцыя развіцця запрацавала — неабходна стварыць належныя перадумовы. I яны паступова ствараюцца. На вялікі жаль, не так хутка, як хацелася б. Але траціць веру, а тым больш кідацца ў роспач ад гэтага не трэба. Мова — не тая сфера, дзе перамены адбываюцца лёгка і хутка. Галоўнае — настойліва і паслядоўна весці работу па вяртанню беларускай мовы ў шырокі грамадскі ўжытак, апіраючыся, вядома ж, на закон, на Канстытуцыю дзяржавы. I думкі нельга дапускаць, што свой гістарычны шанц мы, беларусы, упусцім. Ніякіх сумненняў і размагнічвання! Ніякага аслаблення і перадышкі ў працы!
Што да выканання канкрэтных артыкулаў Закона аб мовах... Сітуацыя тутнеўсюды аднолькавая, я сказаў бы — стракатая, але агулам пакуль што няўцешная. З тых звестак, якія пастаянна атрымлівае наша Камісія, вынікае старая-старая ісціна: усё залежыць ад канкрэтных людзей, ад тых, хто — кожны на сваім месцы — абавязаны клапаціцца пра ажыццяўленне дзяржаўных законаў. На першае верасня гэтага года павінны быць поўнасцю ўведзены ў дзеянне сем артыкулаў, а менавіта: 11, 27, 28, 29, 31, 32, 35. Можаце ўзяць Закон, гірачытаць гэтыя артыкулы, а затым праверыць, як і дзе яны "працуюць" у жыцці, у штодзённай грамадскай практыцы. Ні адно міністэрства ці ведамства, якіх гэта датычыць, не забяспечыла іх выкананне ў поўным аб'ёме. Ды што ў поўным — хоць бы напалавіну было зроблена! Натуральна запытацца: а чаму? а па якіх прычынах? Вельмі няпроста адказаць, бо гэтых прычын многа — і аб'ектыўнага, і суб'ектыўнага парадку, часцей — так пераплеценых, што, спрабуючы разабрацца, трапляеш у зачараванае кола. ''Няма падрыхтаваных кадраў — няма сродкаў — ніяк не знойдзем спонсараў — не праганяць жа людзей са службы, яны не вінаватыя, што іх не вучылі мове... Дзе магчымасці ёсць, нешта робім, там і там перайшлі ўжо на беларускую, а там і там яшчэ не..." Пры гэтым трэба мець на ўвазе незвычайную, можна сказаць — легендарную здольнасць нашага чыноўніцтва абысці артыкул закона або знайсці ў ім нейкую шчыліну, каб выкруціцца і апраўдацца.
На жаль, калі выпрацоўваліся артыкулы Закона, гэтая "здольнасць" не прадбачылася, разлічвалі — як і павінна быць — на людзей законапаслухмяных і па-дзяржаўнаму зацікаўленых у выкананні Закона. Хацелася, каб Закон быў дэмакратычны, памяркоўны, каб нікога не пакрыўдзіць, у культурнай жа краіне жьгаём. Скажам, у артыкуле 29 ветліва агаворана, што мовай афіцыйных сродкаў масавай інфармацыі, апрача беларускай, "могуць таксама быць руская мова і мовы іншых нацыянальнасцей". Могуць, вядома, і гэта справядліва. Але ж на першым месцы павінна быць мова дзяржаўная — беларуская! А тады ўжо "могуць таксама..." Так робіццава ўсіх дзяржавах свету. А ў нас — наадварот. Галоўныя афіцыйныя рэспубліканскія выданні — апрача газеты "Звязда" — усе рускамоўныя ("Народная газета", праўда, друкуе матэрыялы і на беларускай мове, але гэта практыка ў прынцыпе заганная і, прашу прабачэння, смехатворная: хацеў бы ўявіць галоўную афіцыйную газету, ну, скажам, Польшчы, на старонках якой сярод польскамоўнага масіва раскіданы тэксты на нейкай іншай мове. А мы глядзім і, падобна, нават не разумеем, якую непавагу да саміх сябе на цэлы свет выстаўляем). Ну, а хто ж у першую чаргу вінаваты? Тыя, каму гэтыя афіцыйныя выданні належаць.
Мы гаворым пра кепскае выкананне Закона аб мовах, а вы скажыце, які іншы закон Рэспублікі Беларусь выконваецца ў нас бездакорна? Баюся, што такога закона няма. А якое пагадненне, заключанае ў рамках СНД, выконваецца? У друку паведамл я лася, што — ніводнае. Ні адно — з прыблізна двухсот падпісаных! Такі час, такая сітуацыя, такія парадкі. Дык, можа, яшчэ трэба радавацца, што нават і ў гэтых умовах наш Закон патроху дае аб сабе знаць. Пэўныя зрухі адбыліся. I не толькі ў сферы адукацыі, культуры, навукі. Заўважаюцца яны і на транспарце, і ў гандлі, і ў міліцыі, і ў арміі, і ў многіх іншых сферах грамадскага жыцця.