Снег увачавідкі мякчэў, не сек па твары, — відаць было, што адваліцца мароз, — але сыпаў, як хто мякіну шуфлем. Дарогу зраўняла, поле было белае і чыстае, як абрус на стале. Добра, што Валя пайшла дадому днём.
Мы былі ўпяцёх, пяты — Пеця Жардэцкі. Ісці было цяжка, нылі і балелі ногі. Пеця цягнуўся ззаду, наставіўшы каўнер кажуха, і соп. Ён быў сёння ціхі і злосны.
Калі мы выйшлі з лагчыны на поле, — выбіліся з сілы. Вецер тут быў у вочы і валіў з ног. Мы адварочваліся і ішлі задам наўгад, але зрываліся з дарогі і правальваліся па пояс. Пеця, ідучы па нашых слядах, улазіў у снег аж па калені.
— Я вам, муха, адвярнуся! Ану!.. — ён крычаў на ўсё горла, і вецер гнаў яго голас па полі. — Сняжку баіцёся, выдатнікі. Папрабуй хто яшчэ збіцца з дарогі — там і астанецца. Шчаняты. Яны вучыцца захацелі... Кіну школу, дык некалі воўк без мяне... Я ў вашы гады... А ты, смаркач, — гэта ён крычаў на мяне, я ішоў наперадзе, — у жаніхі ўжо збіраешся... Сняжку яшчэ многа трэба патаптаць... Гэта табе не задачку рашыць ды адказ зверыць, ці правільна. Тапчы, тапчы, падмяніць няма каму. Усе яны слабей за цябе, ты самы жылісты. Гэ-гэ... З тваёй сілай яшчэ мяне можна... Давай, давай, выдатнік, муха... Тая бежанка днём лінула дахаты, збаялася снегу заступніца ваша, — аж скрыгатаў ён зубамі.
У мяне вылазіў з рота язык і ў горле рабілася горка-горка: я не мог нікуды ўцячы па такім снезе...
Чаго на нашай дарозе кожны дзень гэты чалавек?
Пасвятлела. У небе за хмарамі над самай галавой паявіўся далёкі месяц, яшчэ не зусім круглы. Здавалася, пацішэла, толькі ўгары хмары несліся некуды як шалёныя, набягаючы адна на адну. Сыпаліся цяпер зверху адны дробненькія крупы.
Былі ўжо відаць агні ў Сушняках за ельнікам. Хоць бы адчапіўся Пеця Жардэцкі.
Ён, здавалася, раптам субожыўся:
— Ну, выдатнікі, вярні ў кусты. Ламі лапкі і кладзі пад сябе. Аддуха. Слабыя вы яшчэ, а ад Сушнякоў да Ельнікаў яшчэ вярста. На гары ля могілак замяло не так. Ну, не стойце, бярыце мой чамадан... Вунь пад тую елачку, дзе сухая папараць.
Я ніколі б не астаўся з Пецем Жардэцкім у ельніку, але ісці далей не мог.
Агню мы не расклалі: не гарэлі ні папараць, ні яловыя лапкі. Пеця распальваў сам; у нас скрэплі рукі і былі што граблі. Пасля ён вылаяўся і засоп, бы за дарогу намарыўся горш за нас.
— Нічарта, муха, не адубеем. Больш лапак пад сябе. Мароз адваліўся — што, не чуеце сваімі насамі? Што, яны ў вас паадмярзалі? Га-га... А тая бежанка драпанула. Ну, я... Эх вы, смаркачы. Нічога вы не разбіраеце. Вам толькі табліцу грызці: два ў два — чатыры... А тут... Яна мне, гэта бежанка, душу назнайніцу вывернула... Што натапырыліся? Вочы гараць, як у катоў. А ты, малы, што нос адвярнуў? Што? Ніколі такога не чуў? Ці, можа, слухаць не хочаш? Га-га-га... Школу скончыўшы, усё трэба знаць. Думаеце, вам Валянціна Мікітаўна пра тое раскажа, выдатнікі? Яна толькі пра табліцу. А я, муха, вас трошкі адукую. А то так і памерзнеце, не ведаючы, што на свеце яшчэ нешта ёсць, не толькі табліца, ха-ха...
Мне не хацелася слухаць, бо такое ад Пеці Жардэцкага я чуў ужо не адзін раз. Я падумаў быў пайсці адзін, але той дагнаў мяне, прыцягнуў назад і кінуў у снег ля тых лапак, дзе я быў сядзеў.
— Звяжу, муха! Што, мамка адлупцуе, калі дачуецца? Пара ўсё знаць. Што? Сам я нічога не знаю? А-а-а, смаркач. На вечарынку прыйдзі да Сымоніхі... Мне вось толькі гэта бежанка... Як дзічка якая. І цяпер рубцы во, не пагаіліся. Што? Варта было? Я табе зараз заткну рот. Думаеце, яна такая ціхая, як на дарозе і ў школе? Не-е... Дома яна горш за Сымоніху. Сымоніха, калі ўсходзіцца, — адна вечарынку з хаты выганіць. І гэта... Толькі... — Ён раптам паляпаў па кішэні ў кажусе; забразджэла, відаць, ударыўшыся аб шомпал, страшэйка. — Нічога, скора ўсё будзе ясна, на гэтым тыдні. Толькі вы, дзеці, замок на губы. Хаця, хто вам паверыць? Ты, малы? — чапіўся ён усё да мяне. — Думаеш, калі я не люблю гэтай алгебры, а плюс бэ, то ні на што не здатны?.. Ну, выдатнікі, марш на дарогу. Пасінелі, што курыныя пупы. Памерзнеце, праз вас тады яшчэ і па мяне прыедуць...
Мы зноў выйшлі на дарогу. Мне хацелася яму сказаць, што па яго трэба было прыехаць яшчэ тады, калі перад вайной па бацьку прыязджалі — разам жа хадзіў красці ў калгасны свіран, — але я маўчу. Маўчу, злосны на яго самога, на яго бацьку. Я не люблю яго цяпер больш за ўсё на свеце, больш за паліцэйскіх, якія ў вайну бегалі па вёсцы за Веркай Язэпкавай, я гатовы яго прасадзіць цяпер наскрозь, каб у мяне быў ражон. Але ў мяне няма ражна, і я са злосці раскідваю нагамі снег наперадзе ва ўсіх. За мной ззаду сапуць хлапчукі, за імі недзе цягнецца спацелы ў кажусе, абслімачаны Пеця Жардэцкі. Ён, мусіць, дурны, пачынае здавацца мне, і я пра нешта здагадваюся: «Ага, яго ж не ўзялі ў армію, значыць, ён і праўда дурны!..» Але я забыўся, што ў Пеці Жардэцкага змалены гады, што яму запісалі васемнаццаць... Пасля вайны гэта рабілі. Калі Пеця Жардэцкі і не дурны, то ён дэзерцір. Ён схаваўся, не пайшоў у армію. Ён думае, што я нікому не скажу, збаюся. Я сам пайду да старшыні сельсавета, людзі пацвердзяць, што ён стары бугай, хай толькі ён стане чапіцца да Валі.