На каўняры растаў іней, і аўчына мокрымі доўгімі пасмамі ліпла да шчок. У плячах, там, дзе ён цяпер прыціснуўся ў вазку да сена, стала цёпла, нібыта прыхінуўся ў канторы спінай да напаленай грубкі. Адчуў, як вянуць рукі, — хацелася спаць. Тады ён, пакінуўшы на каленях на кажусе рукавіцы, — вялікія, байкавыя на ваце, з двума пальцамі — салдацкія, — цёр далонямі вочы, доўга, аж пакуль яны не забалелі і ў іх не пайшлі чырвоныя кругі. Пасля зрабілася ўсяму цёпла, і павяла ўніз галава. Ён пачуў, што спіць. Падняўшыся тады і стаўшы на калені, ён адвязаў у перадку ад загнутага полаза лейцы і стаў тузаць за іх, паганяючы каня. Калі конь на роўным цвёрдым снезе пабег трушком, ён нагнуўся, чуць не выкуліўшыся з вазка, і, ухапіўшы друзалак халоднага збітага снегу — у каня з-пад капыта, — расцёр яго ў далонях і стаў мачыць вочы. Падумаў, што на марозе гэта не паможа, што так можна толькі памарозіць шчокі. Успомніў тады: не спіць другую ноч, возьме і зваліцца на марозе з ног...
Паехаў жа адзін — папёрла нялёгкая, — на ноч гледзячы. Ну прыедзе за цямном яшчэ, ну знойдзе ў каго ў Выгарах у запечку соннага і п'янага Петражыцкага... Машына ў гурбе на ўчастку, фаркоп той нікому не дасць, калі не згубіў яшчэ. Сілай не возьмеш.
Трэба было ехаць разам з Вугальнікам, начальнікам Выгарскага ўчастка.
Той адразу, выйшаўшы ад дырэктара, уваліўся ў сані, накрыў сябе поламі доўгага чорнага кажуха, павярнуўся на бок і пагнаў каня трушком ад самых варот.
«Быць у раёне, прыгнаўшы з сабой без дзела каня? Прывязаць да плота? Калі гарыць план? Калі людзі жылы рвуць? — Усю раніцу — ехаў цэлую ноч — ён, высокі, удвая вышэй за Сямёна Калінавіча, і шырокі ў плячах — у сажань, — быў хмуры і злосны: — Нашто пазвалі? У такую даль? Сам знаю, што план, — кату пад хвост... І чорт з ім, калі наша галава з плеч далоў паляціць. Грош ёй цана, калі мы нічым не можам памагчы людзям. Сеў я ўчора ў Выгарах вячэраць. Пастаяльцы клікнулі, рэзчыкі. Сеў за адзін стол... Булёнчык прысквараны... І бабы ядуць і мужчыны. Пацягні на гэтым булёне пілу... Без акрайца хлеба... Ды на такім марозе... ды пры такой норме... Ды ў лапцях. Ногі марозяць. Калечацца людзі... А мы адзін аднаму гразімся «дзве строчкі» ў картачку запісаць... Скуру катораму б нам спісаць... Свінні мы. Склікаемся... Адчытваемся ў цёплых сценах адзін перад адным. А яно — адгэтуль трэба ехаць. Да людзей... У дзялянку. На мароз. У снег па пояс... Калі адубеюць ад марозу рукі, не напішаш тады «дзве строчкі» ў картачку... Не-е... Пяро вываліцца. Пацягай за пілу — пяро з рук вываліцца. Не да яго будзе...»
Вугальніка толькі і відзелі, як ён, укуліўшыся ў санкі, пагнаў каня. Прыехаў, нагаманіў і паехаў. Не чакаў, калі хто збярэцца і стане гаварыць. «Запішуць у картачку? Хай пішуць...» — плюнуў і паехаў. Сямён Калінавіч пасля яго апусціў галаву і хадзіў, гледзячы ў падлогу...
Дарога за пасекай павярнула ўправа і пайшла цяпер лесам: шырокая гэтым месцам, раз'езджаная машынамі і выцертая саньмі. Наперадзе яе, дарогі, было яшчэ кіламетраў трыццаць: усё лесам — да самых Выгараў — без агнёў з вёскі, без скрыпу настылых варот і крэкту асвераў, які чуваць на марозе за многа вёрст.
Конь не хацеў бегчы трушком — у лесе пайшоў ціхай роўнай ступою, — яго трэба было паганяць. Натапырыўшы вушы, ён тады трухаў, сцішваючы самога сябе, — было чуваць, як яму лезе на галаву хамут і б'юць сані перадком па задніх нагах — па каленях. Сані па ўзбітым за дзень капытамі снезе рыпелі дзярката і ядрана — на ўвесь лес; трапляючы ў расцёрты след, пішчалі цененька і мякка, як вецер у гавыле ля хаты пад прызбай; стукалі палазамі па неглыбокіх ямах-калдобінах, якіх не бачыла вока, і шуршалі, як па жвіры, калі, збіваючыся з тору, лучалі на цалік — на злежаны неглыбокі снег, сцяты шэранню пасля нядаўняй адлігі.
Далёка наперадзе дарога, выслізганая палазамі, ад скупога водсвету маладзіка паблісквала цьмяным і халодным глянцам, і тады здавалася, што ёй не будзе ніколі канца, як і самой начы. Здавалася, што маладзік будзе вечна вісець угары над галавой і вечна ісці нехаця конь — без сканчонага. Цьмяны бляск на дарозе дрыжаў, перасяваўся; знікаў, як перабягаючы дарогу, хаваўся ў цемнаце і зноў бліскаў, скачучы торам, скупы і халодны, як агонь ад газоўкі.
Ратушняк думаў тады, што ў лесе адзін толькі мароз, што холадна каню ад настылых жалезных падкоў у капыты, холадна ў галёнкі і жывёла ледзьве ступае нагамі, насклелымі і здранцвелымі.
Там, дзе было мала снегу і палазы дзёрлі мёрзлую, цвёрдую, як жалеза, груду, конь ступаў смялей, і пад яго ўкаванымі капытамі аж грукала настылая зямля. Ад яе падымаўся і ішоў звон, шырока і імпэтна, з адгалоскамі на ўвесь лес — з канца ў канец — і здавалася тады, што звініць уся зямля: свежая, цвёрдая, халодная і здаровая, як антонаўка ў першыя марозы ўвосень.