«Чугрэй» заныў, як прыбітая муха. Крануліся, торгаючыся, бы чапляючыся за што, колы. Тады закруціліся на адным месцы шпарчэй і шпарчэй: зашасталі па шорсткай гразі, бегаючы хуценька і лёгка, бы пад імі не было зямлі і на іх зверху не наваліўся прычэп з дубам. Сюды, дзе стаялі людзі, паляцелі гразь і пырскі, ахапкам. З зямлі выбіла чурку, і яна, чорная, як у дзёгці, стукнула некаму ў бот і, фуркнуўшы, адскочыла аж у лес на мох.
«Чугрэй» ныў і ныў — звінела ў вушах, і стагнаў, здавалася, лес. Петражыцкі — было відаць — сагнуўся на сядзенні, нахіліўся ўперад, узлёгшыся на руль, — памагаў машыне.
Ратушняка як кальнула што: здагадаўся, — Петражыцкі хоча паказаць: на, інжынер, глядзі, якая дарога і якая машына... Палюбуйся, а пасля ўжо станеш... А мы табе тады пальчыкам пакажам, ціхенька і спакойна: вунь, пад нізам — балота, а вунь, наверсе — печ з чуркамі. Прастыла. Дыміць і чыхае... Аж неба чорнае — у сажы...
Тады сюды, дзе стаяў ён, Ратушняк, падышлі шафёры. Нехта махнуў рукой Петражыцкаму: «Канчай... Думаеш, яны не відзяць гразі? Самі стаяць па калені... Ды яны і не гэта відзелі... Не нас з табой... Не рві машыны...» Другі нехта вылаяўся. Петражыцкі тады адразу выключыў матор, памалу-памалу вылез з кабінкі, нібы ён быў увесь балючы; абышоўшы машыну спераду, падаўся на другі бок: пастаяў, пастукаў ботам па печы, дастаў качаргу і палез «за плечы» машыне, дзе была скрынка з чуркамі. Стаўшы на калені на скрынку, адкінуў у печы века — перакуліў, як вялікую патэльню, — і палез у печ з доўгай і ценкай качаргой.
На дарогу чхнула дымам і пагнала іскры.
Петражыцкі доўга перамешваў чуркі, тады, кашляючы ад дыму, стаў сыпаць са скрынкі ў печ свежыя — прыгоршчамі, што бульбу ў кацёл, — і тоўк іх качаргой.
Далоў з машыны ён саскочыў, ледзь-ледзь зыбнуўшыся ў каленях, якраз перад ім, Ратушняком, і глядзеў цяпер у вочы: пачуем, што скажуць...
Ратушняк тады ўсміхнуўся:
— Што ж... Паказаў. І гразь, і чуркі... Падвёў і носам тыцнуў. Што ката... Дзякуй.
— Няма за што, таварыш інжынер...
— Дык знай: я за цябе цягнуць не буду...
— Дарога, таварыш...
— Бачу і якая дарога. Не вылезлі вочы... Ланцугі абуй...
— Летам? Ланцугі? Ні ў кога няма. І не памогуць яны.
— Дамкратам падымі. Першы раз, ці што?
— Не першы... Ям многа, таварыш інжынер. Ля кожнай дамкрат не паставіш. Кожную чуркамі не засыплеш. Не хопіць лесу...
— А хто вам дазволіў сыпаць пад колы чуркі?
— Гора, таварыш інжынер...
«Таварыша інжынера» Петражыцкі выразаў, як пілой па дрэве. Ратушняку ад таго стала ўсяму горача: падступала злосць.
— Будзеш адгружаць. Дарогу заняў. І сам ні гам, і другому...
— Адгружаць? Хе-хе... Не стану, таварыш інжынер, вы ж ведаеце...
З Петражыцкім смяяліся і шафёры: «У дзялянцы крычалі: дагружай, а тут — адгружай... Смеху варта...»
Ратушняк падумаў, што ён дарма злуе на Петражыцкага, што больш ЗІСоў у калоне няма, што «чугрэі» не для такіх дарог, не для балота і дубу, што яны аджылі свой век даўно, што іх не варта было прысылаць зусім і што да іх у яго ніколі не ляжала душа... Падумаў, што план — як ні цісні — пусты. Бо яно ўсё тут — як мокрае гарыць. Розніца, мусіць, ёсць: ці бярозавую чурку кінуць у агонь, ці пырснуць бензіну... Не той дым...
— Будзем адгружаць, калі вы ездзіць не можаце. Наперадзе ўся грэбля такая...
— А дарожніцы, таварыш інжынер?
— Дарожніцы за Бабровам, на ямах. Там не такое пекла... Будзем адгружаць. ЗІС скора назад вернецца. Дарогу забілі...
— А куды скоціш, таварыш інжынер? Цесна... Што, дзялянку, можа, з боку ля прычэпа выразаць загадаеце?
Петражыцкі зноў пайшоў да кабінкі:
— Мяне гэта «разгружацца» як нажом...
— Абыдземся без нажа... Сюды, дзе стаіш, скінем два камлі... Лягуць...
— А я, можа, інжынер, не хачу распісвацца ў пустой графе ў ведамасці. Можа, я хачу за норму палучыць.
— Сёння нормы не зробім...
— Ты дай мне ЗІС на бензіне! Шафёр я ці не? Ці, можа, я вам — баба разанская? Не-е-е... Я вам не цыган, на кабыле здыхаць... У мяне, можа, ёсць і рукі і ногі... Можа, у мяне ёсць і на каго рабіць... Можа, я і рабіць магу... А на чым? Не-е... Ты дай мне плячо падставіць... А тады ўжо мне пальцам тыкай...
— Не я іх выдумаў... «чугрэі»...
— Седзіцё. Стаўка ідзе, ці дождж, ці снег. А пра тое, што, можа, нам не грэе на вашых «чугрэях», думаеце? Пра ўсіх нас? — паказаў ён рукой на шафёраў. — Дзень-ноч, каб зарабіць, — у гразі, у сажы... Рук няма чым абмыць... Хоць ты карасіну з сабой у банцы вазі, каб вечарам рукі ад масла ачысціць...