Праз тыдзень, пайшоўшы ў рэйс, Петражыцкі выплавіў падшыпнікі. Нагрузіўся, а матор не пацягнуў на другой хуткасці. Ехаў на першай.
Стаяў... Мяняў падшыпнікі. Даравалі. Каб пасля на каго пальцам паказаць можна было:
— А ён чаму? Што, па небе ездзіць? Не па адной дарозе хіба з вамі? Не на адных харчах? Не на адным катлапункце, можа, ясцё?..
Цяпер, зімой, на яго не ціснулі. Сам затое паціснуў. Нагрузіўшыся, зачапіўся перадком за пень, рвануў узад і «раздзёр» машыну. Перад сабе, зад сабе. Што зайца...
Тут яму не даравалі. Сам Сямён Калінавіч... Адабраць... Перасадзіць... Спагнаць... Каб другія не рабілі самадумам. А ўпрэцца — выгнаць. Хай коз у калгасе пасе. Не націскалі, сам націснуў, — значыць, у сваю кішаню хацеў больш напхаць, славу нажыць захацеў.
А Сямён Калінавіч гэтага не любіць. Патачкі тут не чакай. Каб гэта ён сказаў «націсні».
Петражыцкі не прасіў, каб даравалі. Ён ніколі нікога не прасіў, — не чулі.
Ратушняк падумаў, што Петражыцкі не прасіў, недзе, і калі яго ў блакаду вялі страляць на бераг да ракі...
І яго, Петражыцкага, перасадзілі на «чугрэй». Маўчаў і падцёр нос усім. Адразу...
Ратушняк пачуў, як па твары сцебанула нечым шорсткім і халодным, што мокрым суравым ручніком, і адплюшчыў вочы.
Было цёмна, хоць вока выкалі. Зверху валіў снег, густы і сухі, — мяло. Налятаў вецер, тузаў за каўнер у кажусе і рваў з рук лейцы; свісцеў недзе на самай зямлі, ценка і востра, як у сухой траве.
Ён тады, намогшыся, падняўся. Убачыў, што стаіць у полі: наўкола было чыста і бела.
Балела спіна, ныла ў баку, на якім ляжаў, заснуўшы, і адлежаў; не мог выпрастаць шыі: яе ўсё роўна як падвярнула — і не адпускала.
Конь стаяў, нагнуўшы галаву і адвярнуўшыся ад ветру. Было відаць, як вецер адкідае ўбок грыву.
Ён, Ратушняк, тады зноў падумаў, што стаіць у чыстым полі і вецер свішча не ў траве, а ў каня ў грыве. Падняўся, каб агледзецца, — валіў снег, ад яго ліплі павекі, — нічога не было як угледзець. Падумалася, што не ведае ж зусім гэтага поля, дзе стаў конь, і куды пойдзеш, каб спытацца... Прагнала сон, зняло як рукой...
Ён адхінуў рукавічыну і зірнуў на гадзіннік: стрэлкі і малая і вялікая прытуліліся, свецячы адна ля адной каля адзінаццаці. Гадзіннік стаяў, быў не заведзены, — ён, Ратушняк, не стаў нават падносіць яго да вуха...
Тады ўзяў тузануў за лейцы — конь падагнуў яшчэ горш галаву і адсеў назад у аглобнях: не пайшоў.
Ратушняк падняўся, стаў на калені, пасля злез далоў з саней. Ногі праваліліся ў снег аж па сцёгны. Ён здагадаўся, што конь ужо даўно стаіць, і ля вазка намяло гурбу. Было цёмна, і снег быў відаць далёка наўкола.
Шалела мяцеліца: вецер дзьмуў роўны і густы, выў, як галодныя ваўкі, гнаў у вочы сухія шорсткія крупы. Крупы збіраліся на сагнутым у локці рукаве, ліплі ў фалдах кажуха, — былі вільготныя: мусіць, адпусціла.
Ззаду, адкуль ён ехаў, вісела цемната: там, недзе, быў лес. Ён здагадаўся, што конь выйшаў з лесу на поле і што поле ляжала ўперадзе: і вецер дзьмуў з поля, гонячы перад сабой і сівер, і шорах, і калючую цемнату. Калі хлыстала па шчоках шорсткімі крупамі, здавалася яму, што вецер змятае з поля снег да мёрзлай зямлі, тады падмятае і зямлю, падграбаючы пясок.
Стоячы ля санак, ён яшчэ раз крануў каня за лейцы. Конь не слухаў: не чуў следу.
Ратушняк тады падумаў, што збіўся з дарогі і заблудзіў...
Ён хацеў успомніць, дзе гэта магло быць поле — перад Бабровам ці ля Выгараў, — і не мог: дарога ж да самых Выгараў вяла лесам...
Падумаў, калі конь блудзіць па снезе, яго тады трэба весці ў руках. Сам не пойдзе. Сам конь ідзе па цаліку, калі чуе пад снегам след. Пасля падумаў, што не ведае, куды весці каня, што яго трэба, мусіць, паганяць і ён сам тады ўзаб'ецца на езджанае, знойдзе...
Вецер скідаў з ног, рваў з плячэй кажух. Трэба было нагінацца ўперад, каб устояць. Павярнуўшыся ад ветру, Ратушняк убачыў, што ў санках, у тым месцы, дзе ён сядзеў, ужо бела снегу, не відаць сена. Там, адкуль дзьмуў вецер, намяло гурбу ўровень з ляжэйкай — ляжэйка хавалася ў снезе. Сані замятала...
Парой здавалася, што вецер дзьме толькі па зямлі, несучы ўсё перад сабой у чыстае поле... Тады вецер падымаўся вышэй санак і круціў віхрам, захінаючы ад вачэй і каня і вазок, — свісцела толькі ў каня ў грыве, цененька і нудна...
Асядаў віхор — зноў сыпала зверху крупмі, як з шуфля з-пад малатарні пасечаным зернем... Клявала па твары, што гарохам, калі рваў вецер, калола ліпкім і вострым, усё роўна як адкуль гнала ячмень з асцём; тады засыпала вочы нечым дробным і шорсткім, як сухім белым макам...