— Ст-о-ой!.. Застрелю!.. — чуў ён, і яму здавалася, што крычаць зусім не на яго і недзе далёка, хоць пазнаў, што крычалі ззаду і гэта вецер зносіў голас. Яму яшчэ здавалася, што крычыць не капітан: той быў ціхі. Нават калі па доце з шашы білі немцы, ён, уваліўшыся ў дзверы, з забінтаванай рукой на почапцы, не крычаў. Сказаў зусім ціха, паклаўшы здаровую руку яму, Боганчыку, на плячо: «Подготовіться к круговой обороне...»
З кулямётам трэба было быць цяпер наверсе, за брустверам, які, спяшаючыся, рабілі ўчора вечарам, насунуўшы лапатамі жвіру і абклаўшы яго дзерняком.
Танкі цяпер ішлі ззаду: з Краснага — выганам. Паўзлі, адыходзячыся адзін ад аднаго, валюхаліся і вадзілі стваламі — уніз-уверх, уніз-уверх... Шырокія, плоскія... Аж тры... Паўзлі на дот...
Калі Боганчык быў ужо ў лагчыне, на гары ўдарыла саракапятка — ядрана, чыста, не так глуха, як сядзіш у доце пад зямлёй. Яе, мусіць, выкацілі наверх, паспелі. Па рацэ над вадой пайшлі водгаласкі, пакаціліся далёка за лес, дзе заходзіла сонца.
— Стой!.. — чуў ён, як крычаў недзе ўгары капітан, пасля пачуў, як затахкаў там кулямёт. Падумаў, што страляюць па ім, Боганчыку, каб забіць: над галавой цюмкалі кулі; але ўбачыў, як яны, што іскры, ляцелі над дотам за раку ў лес: кучкамі, бы іх хто сыпаў са жмені.
«Немцы б'юць... — падумаў ён тады. — З танкаў...»
З лагчыны танкаў ужо не было відаць, не было відаць і дота; тырчаў толькі на гары ля выгану гарбаты курган. Калі Боганчык схаваўся за насыпам, дзе дагэтуль быў мост, — яго, як пайшлі танкі, узарвалі сапёры — не было ўжо відаць і кургана...
За мастом, па той бок ракі за шашой, пачыналася поле, і вецер біў цяпер у грудзі, не даючы дыхаць, здавалася, ротам пойдзе кроў. Боганчык быў угледзеў, што павярнуў і бяжыць назад, пад Краснае: ад маста павярнула ўбок рака.
«На той бераг...» — стукнула яму ў галаву, і ён пачуў, што спалохаўся. Плаваць ён не ўмеў і бег берагам пад Краснае, дзе быў брод і дзе прайшлі нямецкія танкі.
Ззаду за насыпам білі з гармат і хлебясталі кулямёты.
Ён згледзеў, як гараць пад ветрам на пасёлку ў Красным хаты, без дыму, адным агнём, як сярнічкі. Вецер зносіў полымя на балота, дзе раўлі танкі, слаў па самай зямлі.
Боганчык, скочыўшы ў раку, убачыў яшчэ, як ля канавы, на выгане, гарэў танк, высокі, задзёрся перадком угару... Ад яго ішоў дым — чорны, як дзёгаць...
Калі сцямнела, ззаду за ракой занялося на ўсё неба зарыва: гарэла Краснае.
Боганчык доўга глядзеў на зарыва: бачыў, як яно гасла, спаўзаючы да самай зямлі, пасля дрыжала, выцягвалася ў доўгія скрываўленыя палосы, падымалася высока ў неба і зноў ападала — як кіпела ўсё роўна. Нядаўна яшчэ там былі чуваць выбухі, цяпер стала ціха.
Ціха было ўсюды: і на шашы, дзе ішлі танкі, і ў Красным, і на беразе ля маста.
Калі Боганчык падумаў, што ля дота ціха, яго было пацягнула назад, хацелася вярнуцца — устаць з зямлі і пабегчы да ракі... Тады ён успомніў, як крычаў капітан, і думаў, што не вернецца, бо няма куды: да берага дайшлі танкі... Яго пачынала браць стужа...
Ён быў ледзь не ўтапіўся ў рацэ, не лучыўшы ўброд. Да цела цяпер ліпла мокрая і цвёрдая, як луб, гімнасцёрка. Цёпла было толькі ў зад — ён сядзеў на купіне — і знізу ў выцягнутыя ногі. Ногі як усё роўна ляжалі ў нечым ліпкім і слізкім, што ў гразі.
Ён доўга сядзеў, не могучы ўстаць. Падумаў тады, што трэба хоць выкруціць, зняўшы з сябе, гімнасцёрку і штаны...
Пачуў, як па целе поўзаюць чорствыя мурашкі. Лапнуўшы рукой за шыю, намацаў пад пальцамі тоўстую, круглую канапліну... Паднёсшы да вачэй, убачыў, што раздушыў мурашку. Пазнаў толькі цяпер, што сядзеў не на купіне, а на муравейніку, шырокім і плоскім, як магіла.
Над вухам зазвінеў камар, цененька і нудна, як усё роўна быў адзін ва ўсім лесе.
Боганчык махнуў быў рукой ля вуха... Тады падняўся з муравейніка і пачаў счышчаць са штаноў мурашак. Падумаў, што ў лесе зусім цёмна, не відаць зямлі.
Калі ён ступіў, хруснулі ў нагах косці, што снег у мароз пад абуткам.
Яго зноў кінула ў стужу...
Ён падумаў, што загібее зусім, калі не зменіцца ў сухое; што можна налучыць на немцаў і тады ўсё роўна капцы...
І ён пайшоў лесам, прыглядаючыся: баяўся ткнуцца на дарогу, дзе вечарам ішлі танкі.
Ззаду, там, дзе быў пажар, зноў загрымела, як і ўдзень. Стаўшы, Боганчык аглянуўся яшчэ раз.
Білі з гармат, і снарады ляцелі ў гэты бок — на Краснае, Боганчык згледзеў іх. Чырвоныя, як жалеза з агню, яны мільгалі на чорным небе і знікалі адразу з воч. Бухала блізка за ракой — мусіць, на гэты бок Краснага, — ён не пазнаваў. Пабольшала зарыва, аж відна, здалося, стала ад яго ў лесе.