Учора быў Амяльян, гаварыў з маці, сказаў, што на тым тыдні прывязе з Крайска «рацыёны» і сіняй фасолі — дадуць з сельсавета «помач». З «рацыёнаў» мала, можа, што выпадзе, людзей у вёсцы многа, затое фасолі з паўпуда ім выпіша, пастараецца. Хоць і не наская яна, фасоль, Марылю ад яе блажыла і рвала, але з яе, змалоўшы, з бульбай ці з ліпай і вобаратнікам спячы нешта можна.
Ён, Амяльян, і прывёз ім першае пісьмо ад таты.
За вайну ў вёсцы адвыклі ад пісем, як казала маці, а ён, Алёшка, дык нават і не помніць добра, якія былі пісьмы: ім, мусіць, да вайны ніхто не пісаў. А цяпер прывёз Амяльян з Крайска маленькі трохкутнічак, складзены самалёцікам лісток са сшытка ў касую лінейку, якраз такога, які быў у Алёшкі, калі ён пайшоў у першы клас. Пісаць і чытаць Алёшка яшчэ і тады ўмеў: пакуль пайсці ў школу, перачытаў буквар і каляндар. З календара перад вайной лісткоў не зрывалі, ён і астаўся; вісеў усе тры гады на сцяне пад ходзікамі, аж пакуль у апошнюю блакаду не згарэў разам з хатай. Чытаў яго ўсягды Алёшка, чыталі і партызаны, якія казалі, што гэта не каляндар, а «савецкая ўласць» у хаце жыве пры немцах.
Пісьмо тату адпісала сама маці (Алёшка толькі распісаўся ў канцы), склала такі ж трохкутнічак з белай цвёрдай паперы (папрасіла ў канцылярыі ў Амяльяна), і ён цяпер ляжыць у Алёшкі за пазухай. І не адзін. За пазухай і татаў трохкутнічак. Маці не давала з сабой, баялася, каб не згубіць адрас. Алёшка яе перахітрыў... Ён учора яшчэ быў забраў яго з сабой і спаў нават, паклаўшы пад падушку.
Завезці пісьмо ў Крайск, дзе, казалі, у Арцюховічавай хаце, што адразу за жыдоўскімі могілкамі, была пошта, — не знаходзілася каму. Амяльян жа не збіраўся ехаць у сельсавет «на гэтым тыдні» чакаў, пакуль «прышлюць позву». А праз каго яму прышлюць тую позву? Пісьмо і так ляжала дзень неадсыланае. А тата блізка зусім ад дому, ля Гродна; калі паспяшыць, ён яго скора палучыць: ваенная пошта — гэта не Амяльян, які на рабой кабыле за дзень чуць справіцца вярнуцца з Крайска. Ваенную пошту самалётам возяць. Як добра, што да Гродна блізка. Там тата. Ён не трапіў на перадавую: хворы. Ён у трафейнай роце, піша, што звозіць з поля нямецкія абломкі».
Алёшка мацае рукою пад пахай: там, за палатнянай пафарбаванай кашуляй, шамаціць папера: два пісьмы.
«Хаця б не згубіліся».
Алёшка спацеў. Раптам стала цяжка ісці, — можа, таму, што бег цераз усю лагчыну. Не трэба было спяшацца.
Ён бачыць здалёку на горцы сасновыя жыдоўскія могілкі, збоку ад іх — разбураная царква: ужо блізка. Ён сцішае хаду, але ўсё не можа аддыхацца. З ілба цячэ ў вочы і на шчокі пот: едкі, салёны. Алёшка аблізвае вусны. Дзіва, на лбе пот, а губы сохнуць. Ён гладзіць — выцірае — даланёй лоб і стрыжаную рыжую галаву. Яго ўсягды стрыг тата, а цяпер нядаўна пастрыгла маці — «авечымі» ножніцамі, у рады. Алёшка прасіў, каб часта стрыглі, бо ў яго раслі рыжыя валасы, а ў вёсцы яго тады звалі Чырвоным. А што ён вінаваты? Маці таксама рыжая, але яе не завуць ніяк, а толькі па імені — Гануля. А да яго прысталі. Сяльвестрышын Вовік дык Рабым яшчэ заве. Добра, што ў яго самога твар поўны і чысты. А ў яго, Алёшкі, худы. І што ён зноў вінаваты, што ў яго на носе з аднаго і з другога боку жаўтаватыя кропінкі. І маленькія зусім.
Алёшка ідзе памалу: адпачне, а як будзе варочацца назад — зноў перабяжыць лагчыну ля Бяроз. Самае страшнае месца.
Тады ён думае, што з дому ж уцёк. Маці яго не пусціла ні ўчора, ні сёння, сказала нікуды не хадзіць, не адыходзіцца ад хаты... Калі заўтра ніхто не паедзе ў Крайск, яна сама панясе пісьмо да Арцюховіча.
«Яна сама... — думае Алёшка. — У яе ж балючыя ногі. Стогне...»
Алёшка ведае, што яму «ўляціць» за самаўпраўства, але ён усё знясе, каб толькі тата хутчэй палучыў пісьмо. Учора дзень, сёння дзень...
Калі маці вечарам адлучылася да Сяльвестрыхі «на хвіліну», ён, Алёшка, выбег аселіцамі да маста і схаваўся ў кустах на грэблі. Ліха з ім, што вечарэе, не страх. І тое, што па вёсках бегаюць аўчаркі і хапаюць дзяцей, — выдумкі. У іх жа, у Задарожжы, нікога яшчэ ніхто не схапіў. А тое, што расказваў Амяльян — дык хай бы ён зусім не расказваў. Алёшка ўжо яму не верыць. Не верыць, што эсэсаўцы ішлі ўрукапашную з аўчаркамі на прывязі і што тыя аўчаркі разбегліся па Крашчанскім лесе і цяпер нападаюць на людзей. А што Амяльян загнуў сабе ў кузні жалезны прут і завастрыў у ім канец, дык гэты прут яму за кіёк служыць, кульгаваму ж трэба на нешта апірацца. З вострым прутком і смялей: вайна — усякае можна напаткаць. Быў бы цяпер такі ражон у Алёшкі — смялей было б і яму. Толькі на чорта ён: цяжкі, і так ногі не падымаюцца, а малога — хто зачэпіць? Немцы?