– Do ucha nie potrzeba, sami jesteśmy.i Ale powiada:
– Wiem ja, że ty mnie za potwora masz To jednak sprawię, że moją stronę przeciw Ojcu temu będziesz trzymał, a takich jak ja za Sól Ziemi uznasz. Powidzże mniej żadnego ty Postępu nie uznajesz? Mamyż w miejscu dreptać; A jakże ty chcesz żeby co Nowego było, gdy Stare wyznajesz! Wiecznież tedy Pan Ojciec syna młodego pod batogiem swoim ojcowskim mieć będzie, wiecznież ten młody za Pana Ojca ma klepać pacierze? Dać trochę luzu młodemu, wypuścić go na swobodę, niech pobryka!
Powiadam:
– Szalony człowieku! Za postępem i ja jestem! ale ty Zboczenie postępem nazywasz. Rzekł mi na to:
– A jakby tak trochę zboczyć, to co?
Dopiroż, gdy to rzekł, mówię:
– Na Boga, mówże takim jak sam jesteś, a nie człowiekowi przyzwoitemu i honorowemu. To już chyba ja Polakiem nie byłbym, gdybym Syna przeciw Ojcu buntował; wiedz że my, Polacy, nadzwyczaj Ojców naszych szanujemy; i już ty tego Polakowi nie mów aby on syna Ojcu i jeszcze na Zboczenie uprowadzał. Wykrzyknął:
– A po co tobie Polakiem być?!
I mówi:
– Takiż to rozkoszny był dotąd los Polaków Nie obrzydłaż tobie polskość twoja? Nie dość tobie Męki: Nie dość odwiecznego Umęczenia, Udręczenia? A toż dzisiaj znowuż wam skórę łoją! Tak to przy skórze swojej się upirasz? Nie chcesz czym Innym, czym Nowym stać się? Chceszli aby wszyscy Chłopcy wasi tylko za Ojcami wszystko w kółko powtarzali? Oj, wypuścić Chłopaków z ojcowskiej klatki a niech i po bezdrożach polatają, niechże i do Nieznanego zajrzą! Owóż to Ojciec stary dotąd na źrebaku swoim oklep jechał, a nim powodował wedle myśli swojej… a niechże ten źrebak na kieł weźmie, niech Ojca swego poniesie gdzie oczy poniesą! I już Ojcu mało oko nie zbieleje bo go Syn własny ponosi, ponosi! Hajda, hajda, wypuśćcie wy Chłopaków swoich, niech Lecą, niech Pędzą, niech Ponoszą!
Krzyknąłem tedy:
– Milcz, zaprzestań namowy swojej bo niepodobna rzecz abym ja przeciw Ojcu i Ojczyźnie, a jeszcze w takiej jak obecna chwili! Mruknął:
– Do diabła z Ojcem i Ojczyzną! Syn, syn, to mi dopiero, to rozumiem! A po co tobie Ojczyzna? Nie lepsza Synczyzna? Synczyzną ty Ojczyznę zastąp, a zobaczysz!
Jak o tej „Synczyźnie" wspomniał, ja w pierwszym gniewie moim uderzyć go chciałem; ale już słowo to tak niemądrze uszom brzmiało, że mnie śmiech z tego chorego a chyba Szalonego człowieka wziął i tak się śmieję, śmieję… on zasię mruczy:
– Co ty tam z tym Starym… Ale tak naciskasz, że ja bym może (po przyjaźni tobie to mówię) jemu do pojedynku stanął. Owszem, stanąłbym, gdybym za świadka przy pojedynku Przyjaciela miał zaufanego, który by kule w rękaw przy ładowaniu pistoletów wpuścił. Rzuć starego! Co tam ze Starym! Stary niech samym prochem strzela, a tak i wilk syty i koza cała. A po pojedynku zgodę zrobić i nawet by się czego napić! Gdy ja dzielnie jemu stanę i męskość swoją okażę, już chyba on mnie wypić z Ignasieńkiem swoim-moim nie wzbroni…
Ja znów w śmiech; bo tyż to i śmiszna myśl jego; ale powiadam:
– Nie jeden tylko świadek broń ładuje, są inni świadkowie.
Mówi:
– Co się mają spostrzec, już to gładko obmyślić można, przecie nie pierwszyzna to przy pojedynku Kule w Rękaw. Ja mu na to:
– A jak z Rękawa na ziemię upadną? Powiada:
– W rękaw Zarękawek wszyć trzeba, to do Zarękawka wpadną; nie ma strachu.
I tak dość długo bez słowa siedziemy. Aż w końcu mówię (bo znów mnie śmiech brał):
– Ano, czas na mnie. Do drzwi mnie samych wejściowych odprowadził, które tyż zaraz zatrzasnął żeby go Chłopiec jaki z ulicy nie dojrzał. Gdy sam się znalazłem przez ulicę idę, ale zaraz mnie ta „Synczyzna" napadła i już jak mucha uprzykrzona kole nosa lata, a tyż jak tabaka w nosie wierci, aż znowuż mnie śmiech pusty złapał. Synczyzna! Synczyzna! A toż Głupie to, Szalone, a toż wariacja czysta! I marna, nędzna gadanina jego abym ja Kule w Rękaw wpuszczał, a dla Puta tego Ojca i Ojczyznę zdradzał…
Ale co robić? Oczywiste było, ze Gonzala siła ludzka nit zmusi aby przed pistoletem nabitym stanął; a gdy zaprzysiągł Tomasz że jego jak psa zabije jeśli mu nie stanie, rzecz cała kryminałem zakończyć się mogła. Do czego ja przecież dopuści: nie mogłem, jeśli przyjacielem Tomaszowi byłem. Innej tedy rady nie ma (jeśli ja Tomaszowi dobrze życzę) jak tylko zwiesi Gonzala ułudną prochu samego nadzieją; gdy zaś on na płaci stanie, pewny, że Tomasza z mańki zażył, my, świadkowie, po cichu Kulami pistolety nabijemy i Kule zagwiżdżą! O nie, ja Tomaszowi przyjacielem byłem! Jeżelibym ja podstepu użył, to tylko dla Tomasza dobra! Ale rzecz cała bez jego wiedzy załatwiona być musiała, bo on, nadzwyczajnie honorowym będąc, za nic by zgody swojej nie udzielił na intrygi taką; i do głowy mnie przyszło, żeby Gonzalowi na świadków Barona i Pyckala naraić (z którymi ja łatwo w porozumiem wejść mogłem), i z nimi wszystko, a gładko, ukartować. Najprzód jednak z nimi rozmówić się musiałem… a ostrożnie, gdyż diabli tam wiedzą, czy oni po wczorajszej Tomasza kłótni dalej z Gonzalem trzymają, czy może ich sumienie ruszyło i (choć to, panie, mnie Piniądze wciskali) może im się odmieniło.
Poszedłem tedy do biura, dokąd i tak mnie obowiązek do pracy mojej wzywał, ale już to, przyznam się, jak na ścięcie szedłem, bo co też to tam, jak to tam mnie po wczorajszym na owym przyjęciu Chodzeniu urzędniki koledzy moi przyjmą; gdy zamiast Sławy, Chwały Wieszcza Geniusza Wielkiego, wstyd tylko jak w Koszuli ciężki, a do tego z Puto. Dopiroż myślę, że najlepiej będzie wszystko na sznapsa, lub na wini zwalić i chusteczkę do skroni przykładam, wzdycham, ledwie Chodzę, jak to po Przepiciu. Urzędniczki z dala na mnie spoglądają, ale nic nie mówią, a tylko szeptają i tam między sobą w kupie, a pośród papirów, na mnie jak na Raroga spoglądają i szeptają a szeptają. Mnie nikt jednego słowa nie powiedział może z przyczyny nieśmiałości, trwożliwości, ale tam miedzi sobą wciąż szeptali i jeden drugiemu Bułkę gryzie, tamta tego trąca; a nic tylko szepty, jak zza plota. Może tyż mówili, żem się wczoraj strąbił; a może i co tam Gorszego szeptano. Rachmistrz stary w papirach się swoich zagrzebał i z nici na mnie jak sroka z gałęzi spoglądał, a może mu się co dawnego przypomniało, bo tylko szepcze, szepcze „Znajka majka Bałabajka". Ja pijanego, a raczej jak to po Przepiciu, udawałem. Zapytałem tedy o Barona. Ale mówią mnie, że Baron z Ciumkała podjezdków świeżo kupionych próbują. Poszedłem tedy, a wciąż z Synczyzna owa (bo już to tę Synczyznę jak zadrę jaka w głowie miałem) do Szopy, która za Rajtszulą, po drugiej stronie podwórza, a tam, widzę, Baron na podwórzu stoi, przed nim Stajenny na kobyle dużej, szpakowatej, to stępa, to truchtem, to kłusem, albo z nogi hiszpańskim lub francuskim szprynclem; dalej zaś na ławie Pyckal z Ciumkałą siedzą, piwo popijają i podjezdka cisawego oglądają, któremu kopyto się zalaksowało. A Pyckal wołał:
– Liposki, Liposki, gdzie masz Chomąto? Baron szpicrózga machał:
– Halt! Halt! Na drabinie wróbel. Mnie do nich ciężko było wyjść z szopy, a nawet bym zawrócił, wcale nie wychodził, ale Psi, które w psiarni były, ujadać zaczęły i już trudna rada; wyszedłem. Wszelako chusteczkę do czoła przykładam i słabo idę, a wzdycham, jak to po Przepiciu. Im też chyba nijako było ze mną po wczorajszym, więc zaraz chusteczki przykładają, jęczą, a stękają i rzekł Baron:
– Oj głowa boli, głowa boli, podobnież to wczoraj za dużo tego dobrego było, ale niech tam, niech tam! Napijże się z nami Piwa, bo choć nie w smak piwo, po przepiciu najlepsza rzecz!
Pijemy piwo i stękamy. Ale mnie ich Piniądze doskwirają, a tyż nie wiem jak z nimi gadać. Przy Ciumkale nie chciałem mówić (bom na świadków tylko Barona i Pyckala upatrzył) a tak tylko pijemy i stękamy. Gorąco i na deszcz się zbiera. Ciumkałą poszedł z kołkiem do szopy, bo kluczyk zgubił, więc to powiadam, że Tomasz Gonzala wyzwał, ale że w tym Sęk, Szkopuł, bo Gonzalo boi się jemu stanąć i za nic nie stanie. Powiadam więc:
– Już to niepodobna rzecz, bo przysięga Tomasza taka, że on jego jak psa zabije, jeśli mu nie stanie, a to, panie, kryminał byłby. A tyż niepodobna, żebyśmy Rodakowi ciężko obrażonemu jakiej pomocy nie okazali w ciężkiej potrzebie jego, i trzebaż co Radzić, żeby jemu Gonzalo stanął. Powiadają: