Творы

У сваёй кнізе «Альгерд Абуховіч-Бандынэлі» я больш-менш падрабязна расказваў пра іншых вучняў Альгерда Рышардавіча: пра Пятра Карповіча, рэвалюцыянера, які ў 1901 годзе смяртэльна параніў рэакцыянера міністра асветы Расіі Багалепава за тое, што ён здаў у салдаты каля двухсот студэнтаў, пра Івана Чудоўскага, які загінуў у гады рэвалюцыі, і пра Аляксандра Ярэміча, які грашовымі сродкамі падтрымаў выданне зборніка вершаў Янкі Купалы «Шляхам жыцця»…

У раздзеле сваіх мемуараў «Літаратурнае апраўданне», расказваючы аб сваёй сустрэчы і спрэчцы з Ф. Багушэвічам, Альгерд Абуховіч-Бандынэлі папярэджваў беларускую інтэлігенцыю, каб яна, не забаўляючыся пурытанізмам, дбала пра ўсебаковае развіццё нашай літаратурнай мовы. Гэты запавет пісьменніка не страціў свайго значэння і ў нашыя дні.

У кожнай нацыянальнай літаратуры ёсць імёны славутых байкапісцаў, якія выступалі носьбітамі поглядаў і звычаяў свайго народа, яго мудрасці і расказвалі ў алегарычнай форме пра надзённыя з’явы жыцця. У старажытнай Грэцыі гэта Эзоп. У Францыі – Лафантэн, у Расіі – I. Крылоў, на Украіне – Л. Глебаў. Байкі А. Абуховіча-Бандынэлі сведчаць, што гэта быў выдатны байкапісец XIX стагоддзя.

У байцы «Ваўкалак» Альгерд Рышардавіч паэтызаваў і ўслаўляў свабоду напярэдадні буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі.

Хоць галодзен – я свабодзен,
Гдзе мне цягне – там бягу.
На свабодзе прападу,
А ў няволю – не пайду!

У байцы «Старшына» пісьменнік з’едліва высмейваў рэформу (свабоду) 1861 года. «Авечкам» далі волю толькі на паперы:

Іх на сход зусім не звалі,
А ўпісана ў пратаколе,
Што авечкам дана воля.

Круцельства ў розных яго праявах Альгерд Абуховіч-Бандынэлі трапна выкрывае ў байках «Воўк і лісіца», «Суд».

У байцы «Суд» выкрываецца круцельства і беспрынцыповасць адвакатаў самаўладства. Мараль тут, як звычайна, вынікае з усёй вобразнай сістэмы твора: «Круцялёў чым разбіраць, лепш абодвух пакараць».

Xарактэрна, што Воўк у байках Абуховіча-Бандынэлi часта выступае як носьбіт вальнадумства, як носьбіт пратэсту супраць прыгнятальнікаў і крыўдзіцеляў, як носьбіт ідэі свабоды і незалежнасці.

Гэтая кніга – першае асобнае выданне твораў Альгерда Абуховіча-Бандынэлі. Яна выходзіць у свет праз 92 гады пасля смерці пісьменніка, да 150-годдзя з дня яго нараджэння. Цяжкі быў яго творчы шлях. Ідучы цаліком, ён нёс у сабе, кажучы словамі У. Жылкі, «дух асілка». Яго творчасць – заканамернае звяно ў развіцці беларускай літаратуры XIX стагоддзя.

Рыгор РОДЧАНКА

ВАЎКАЛАК

Чараўніца уракла —
Быў я колісь ваўкалакам,
Бегаў чортам ўздоўж сяла,
I к гавядам поўзаў ракам,
I людскую знаў гаворку,
I з сабакамі з надворку
Гаварыць я спосаб меў.
За гумном раз ціха сеў,
Ажно Лыска прыляцеў,—
Як на панскай службе стаў,
Па прыязні ён мне кажа:
— Кінь ты, куме, жытло ўража:
Цяпер марна прападаеш.
А ты ж гэткі спосаб знаеш:
Майму папу стань служыць,
Табе добра будзе жыць.
— Ах ты, дурню,— думаў я.—
Мне вярнуцца да сяла?
З сваім панам і сялом
Задушыся ты калом!
Хоць галодзен — я свабодзен,
Гдзе мне цягне — там бягу.
На свабодзе прападу,
А ў няволю — не пайду!
Буду вольным ваўкалакам,
Ты ж — па прывязі сабакам!

СТАРШЫНА

Хоць які парадак дай,

Адно тое, братка, знай,

Што крутнёю ўсей пакруціш

I найлепшэ збаламуціш.

Льва-манарха воўк прасіў,

Каб вайтом яго зрабіў.

Бо авечкі скрозь ў бязладдзі,

Шкодзяць вельмі ў панскім садзе.

Ды і самі прападаюць,

Бо, як жыць, яны не знаюць.

I ліса за ім прасіла

(Яе жонка льва любіла).

Воўк з лісіцаю звязаўся