Пагранічнік заўважыў спалох на хлапчуковым твары і супакоіў:
— Не бойся, хлопчык! Як цябе зваць?
— Грыша. Гэта панскія каровы, — паказаў ён на Рагулю і Півюню.
— Я ведаю, — кіўнуў галавой салдат.
— Пан заб’е мяне, што пусціў на ваш бок.
— Не заб’е. А стане біць — здачы давай. Чаго з ім цырымоніцца.
— Гэта мяне Віця падбухторыў,—памкнуўся бегчы па каровы пастушок, каб не дапусціць іх да чужога статка. Але пагранічнік зноў напомніў:
— Не бяжы, Грыша. Нідзе не дзенуцца твае каровы. Бачыш, там школьнікі бягуць ужо на пярэймы, каб не пабіліся з іхнімі. Яны папільнуюць і Рагулю, і Півоню. Гэтак ты іх завеш?
— Гэтак, — кіўнуў галавой хлопчык.
— Ну, вось і добра. А мы з табою пойдзем на заставу. Там пазнаёмішся з нашым начальнікам. Ён у нас добры і любіць такіх, як ты, хлапчукоў.
Да заставы было далекавата, і, пакуль ішлі, Грыша расказваў пагранічніку пра сваё жыццё.
— Такі злосны ваш пан? — усміхнуўся пагранічнік.
— Угу. Казаў, скуру з мяне здыме, калі каровы трапяць у збажыну. А за гэта, напэўна, заб’е.
— Эх ты, — паклаў Грышу на плячо руку пагранічнік, — вялікі такі, а баішся пана. Колькі ў Караліне парабкаў?
—· 3 дзядзькам Пятром восем.
— Ты і сябе лічыш за парабка?
— Не. Мы з Віцем пастухі...
— Вось бачыш, восем парабкаў ды вас двое, а пан — адзін...
Так непрыкметна за гамонкай прыйшлі на заставу. Салдат далажыў начальніку пра здарэнне на граініцы.
— Добра, — адказаў той. — Ідзіце на свой пост.
Польскі пагранічінік заўважыў Грышу з каровамі ўжо на савецкім баку. Ён прыкінуўся, што нічога не бачыў, і шпаркімі крокамі пайшоў уздоўж граніцы ў другі канец свайго паста. Няхай лепш заўважыць другі пост. Далей ад начальніцкіх праборак.
Трапіўшы ў такую бяду, Віця не разгубіўся. Ён борздзенька адвярнуў статак ад граніцы на папар, падагнаў, як можна было бліжэй да фальварка і пабег сказаць пра здарэнне з Грышам.
Вайтовіч яшчэ не вярнуўся з горада. Пятру прыйшлося ісці на стражніцу. Начальнік стражніцы доўга крычаў на парабка, лаяўся, хоць той зусім быў не вінаваты. Нарэшце, пагразіўшы вялікім штрафам, паклікаў салдата і загадаў аднесці напісаную заяву на савецкі пост.
Пакуль з польскага боку маўчалі, што хлапчук і дзве каровы перайшлі граніцу, начальнік заставы павёў Грышу ў світалаўскую школу калгаснай моладзі, ці як называлі яе скарочана — «Шакаэм». «Няхай паглядзіць, чым займаюцца ў нас такія, як ён, хлапчукі», — думаў начальнік заставы, ідучы з пастушком у школу.
— Пазнаёмцеся з госцем з-за граніцы. Панскі пастушок. Грышам Васільцом зваць, — адрэкамендаваў ён хлапчука вучням.
Шакаэмаўцы сустрэлі Грышу ветліва. Да іх часта прыходзілі, прыязджалі з суседніх вёсак — настаўнікі, вучні, нават старыя дзяды — паглядзець, як жывуць, як працуюць шакаэмаўцы. Вучні прывыклі ўжо да розных экскурсій. А гэты хлапчук — аднагодак многіх — быў проста дзівам для іх. Што ні кажыце, ён трапіў з іншай краіны.
Вестка пра з’яўленне панскага пастушка ўмомант абляцела ўсіх школьнікаў.
Шакаэмаўцы абступілі Грышу і засыпалі пытаннямі:
— Ты ў сапраўднага пана служыш?
— У сапраўднага.
— А тоўсты ён?
— Не вельмі, Толькі высокі. I нос кручкаваты, як у каршуна. Гэта яго маёнтак,— паказаў Грыша на світалаўскія будынкі.
— Быў яго, а стаў наш.
— Пан збіраецца вярнуцца сюды.
Шакаэмаўцы зарагаталі.
— Сюды? Вось гэта здорава! — усклікнуў весела адзін і гукнуў вучню, што падыходзіў да іх: — Сева, чуў, што Грыша гаворыць? Пан збіраецца вярнуцца ў Світалаўку...
— А што, няхай прыязджае, пастухом будзе ў нас, — падаў думку хтосьці.
— Хто яму даверыць наш статак?
Грыша стаяў сярод такіх жа, як сам, хлапчукоў, пазіраў на іх загарэлыя твары і думаў: «От, каб у нас была такая школа!»
Хлопчык, што назваўся Колем, падышоў бліжэй да Грышы і самым сур’ёзным тонам сказаў:
— Перадай пану, што ён тады вернецца сюды, як рак свісне.
— А рак зусім не свішча, — засмяяўся Грыша, не разумеючы Колевых кпінаў.
— Ну, вось, калі рак не свішча, значыць, пану твайму не бачыць Світалаўкі. Так і скажы, — адрэзаў Коля і перавёў гаворку на іншае:— Ты кожны дзень пасеш каровы?
— Кожны. На тое ж мы пастухі.
— А калі ты вучышся?
— Узімку. Як снег ляжыць.
— А мы ўвесь год у школе то вучымся, то працуем на полі ці на агародзе. I каровы пасём па чарзе.
— Добра вам. Адзін аднаго падмяняеце. А хто нас падменіць? Нас пан прымушае, бо ён багаты, у яго шмат грошай... Сёння ён мяне біць будзе, што не ўпільнаваў кароў,— раптам загаварыў Грыша.