Пасля першага спектакля зусім інакш пачалі глядзець русінавічаўцы і світалаўцы на камсамольцаў.
— Гэта толькі адзін бок нашай шматграннай працы, — сказаў тады сакратар ячэйкі. — Нам трэба зрабіць нешта большае, каб людзі ўбачылі, хто такія камсамольцы.
Неўзабаве ячэйка вырасла з чатырох да шаснаццаці чалавек. На адным са сходаў камсамольцы вырашылі стварыць пры сельсавеце камітэт узаемадапамогі. Адпрацавалі па чатыры дні на лесараспрацоўках і першыя аддалі свой заробак на ўзнос. Потым паклікалі ўдаву Тэклю Пыжык і выдалі дапамогу на каня.
— А дзеткі мае, чым жа я выплачу такую суму? — збянтэжылася ўдава.
— Выплаціш, цётка, на пяць гадоў даём. Дзеці падрастуць. У заработкі паедуць, палягчэе і вам. А то якая ж гаспадарка без каня...
— Дзетачкі, няхай вам бог дае здароўя, хоць, кажуць, вы і не верыце ў яго.
Хлопцы пераглянуліся, трэба падзякаваць жанчыне за добрае пажаданне, а як зрабіць, калі тут бог успамінаецца.
— За пажаданне быць здаровымі дзякуем, цётка,— выкруціўся Федзя.
Назаўтра хлопцы, сярод якіх быў Федзя, пайшлі ў суседнюю вёску памагаць удаве Тэклі купляць каня.
Калі пра гэта дачулася маці, яе разабрала злосць:
— Добра, дзіцятка, робіш, добра... Самі без каня трэці год гібеем, а ты ходзіш у заработкі, каб другім купіць. Няхай бы Тэкля і ў лес выпраўляла цябе. А то ж мая галава балела, што ў торбачку даць.
— Мама, дарагая, — стараўся ўгаварыць маці Федзя. — Няўжо вы пазайздросцілі цётцы Тэклі? У яе ж чацвёра дзіяцей, усе адно пад адным, і муж, як наш тата, забіты на вайне. У вас жа толькі двое. Скажыце, каму перш за ўсё трэба было купіць: нам ці ёй? А да восені, мама, і ў нас конь будзе, не гаруйце, — запэўніў Федзя.
Але іне суджана было Федзю набыць каня. 15 чэрвеня Алеся схадзіла да лесніка, што жыў за іхняй вёскай пад лесам, папрасіць каня. Той ахвотна даў, бо ведаў, што Алеся не блата адпрацуе за яго ласку. Яна хутка вярнулася дахаты, узяла пілу, а Федзя тапор і пайшлі да леснііка.
У лесе яны доўга не забавіліся: сушняку і галля было процьма.
I толькі яны выехалі з дрывамі на дарогу, як перад Федзевымі вачыма шмыгнула ў леснікоў двор двое незнаёмых мужчын.
Федзя паехаў хутчэй дахаты. Дома ён сказаў маці скідаць галлё, а сам пабег на заставу. Умомант двое коннікаў былі ў лесніка. Той пакляўся хрыстом-богам, што ніхто чужы да яго не заходзіў. Гэта нехта апазнаўся: ён сам толькі што ішоў з лесу дахаты. Пагранічнікі зрабілі вобыск і паехалі з пустымі рукамі.
Ляснік і выгляду не паказаў, калі Федзя прывёў яму каня, што былі пагранічнікі. Федзя таксама нічога не спытаў, каб не наклікаць на сябе падазронасці. Але надарма засцерагаўся хлопец. Ляснік быў у хлеве і праз шчыліну бачыў, як Алеся з сынам угледзелі неэнаёмых.
Камсамольская ячэйка дзве ночы хадзіла ў сакрэтныя дазоры, але нікога злавіць не ўдалося. Тыя незнаёмыя, відаць, падаліся далей ад граніцы.
На пяты дзень пасля гэтага здарэння Федзю Ткачука знайшлі нежывога на дальняй палосцы свайго поля. Ён пайшоў па нарваную маткай бярозку для каровы, і там у яго стрэлілі з лесу.
Толькі праз шэсць год выявіўся Федзеў забойца. Ляснік перадаў тады пра ўсё свайму чалавеку ў суседнюю вёску. Той добра ведаў хлопца і падпільнаваў яго на полі.
Камсамольцы не забываліся пра Алесіна гора. Яны самі шкадавалі Федзю і ведалі, што матцы яшчэ цяжэй перажываць страту такога сына. Адсюль-адтуль ды зойдзе каторы да жанчыны: то памагчы што ў гаспадарцы, то слоўцам перакінуцца, то параіць што-небудзь. У сенакос пайшлі ранічкай, скасілі Алесін шнурок, а ідучы на снеданне, сказалі гаспадыні, каб ішла разбіваць ды сушыць.
— Дзякуй вам, хлопчыкі, не забываецеся на мяне, памятаеце свайго таварыша, — хвалявалася Алеся.
— I не забудземся, цётка. I вам, чым зможам, памагаць будзем.
Аднойчы, неяк пад восень, на Алесін двор зайшло чацвёра камсамольцаў: адзін з іх трымаў за повад каня. Алеся і не заўважыла, што на двары столькі людзей. Ёй сказаў Сева, які сядзеў на лаве каля акна і забаўляўся:
— Мама, да нас прыехалі...
Адкасваючы на хаду рукавы, яна выйшла на ганак і, убачыўшы каня, падумала: «Ці не жыта толькі прыйшлі сеяць мае памочнікі?»
— Добры дзень, цётка Алеся! — прывітаўся ад усіх сакратар ячэйкі.
— Дзень добры, дзеткі! — адказала жанчына, акінуўшы ўсіх хлапцоў позіркам.
На момант наступіла нейкая збянтэжанасць, замяшанне. Здаецца, усё было проста, як ішлі сюды, а цяпер з чаго пачынаць, разгубіліся. Дапамагла ім, сама не ведаючы таго, Алеся.
— Што ж вы скажаце, хлопчыкі? —спытала яна.
— Мы, цётка, да вас вось па якой справе. У камітэце ўзаемадапамогі была Федзева заява, ён прасіў пазычыць грошай на каня. Мы вырашылі задаволіць яго просьбу пасмяротна і куіпілі вам буланага, — паказаў сакратар ячэйкі на каня.