Чалавек, як бы адчуўшы яго думкі, устаў, смела падышоў да століка, за якім сядзеў збянтэжаны Лявонка.
— Дазволіце? — спытаў па-англійску.
Лявонка звычайна не спяшаўся давярацца малазнаёмым людзям, а тут з прыемнасцю падсунуў крэсла.
— Калі ласка.
— Вы, пэўна, з Расіі, ці я памыляюся?
— З Расіі.
— І я адтуль. У мінулым годзе прыехаў. Знаёмых шукаю, — кончыкам мезенца ён скінуў попел з сігары.
— А я тут ужо тры гады з гакам, з дзевяцьсот сёмага.
— Па мове падобна, што мы землякі.
— Я з-пад Брэста.
— Дык і я адтуль! Жабінку ведаеш?
— Чаму ж не! Гэта ж з Камянцом побач!
— Тады давай знаёміцца. Андрэй! — Ён працягнуў Лявонку руку. — Прозвішча — Кляновік.
— Лявон Кужаль.
— Ну вось і пазнаёміліся.
— А я вас такі помню.
Новы знаёмы здзіўлена ўзняў бровы.
— У Брэсцкай крэпасці. Як вы выступалі. Вы тады яшчэ на маім возе стаялі…
Бровы ў чалавека яшчэ больш папаўзлі ўверх — такога ён не чакаў.
— Можа, і быў выпадак. Простаму люду я спачуваю — гэта праўда. Здаўна спачуваю. — Андрэю, відаць, нешта прыгадалася — у вачах заскакалі іскрынкі таго самага вясёлага шалу. — Доўгая гісторыя. Мне тады гадкоў дванаццаць было — тато ўзяў мяне аднойчы з сабой у Брэст. Жыта везлі прадаваць. Там вялікі базар каля Мухаўца. Стаім мы і ўжо амаль усё прадалі — пару мяшкоў засталося, як раптам — салдацік, маладзенькі такі, кволы, ускочыў да нас на воз ды за мяшок шчэміцца. Глядзім, ажно за ім афіцэр, прапаршчык, мусіць, з шабляй, і наган у руцэ. Па ўзросце таксама малады — вусікі пад носам чуць намячаюцца. Укормлены, ад злосці ажно пеніцца. На левай шчацэ ў яго — я добра запомніў — чырвоная пляма, уся набрынялася крывёй. Як цяпер помню. Я першы раз бачыў такога раз'юшанага чалавека. Крыкнуў ён нешта таму салдаціку і пагнаў у крэпасць. Я, брат, часта таго салдаціка ўспамінаю і цяпер, а тады ён мне сніцца пачаў. У чым ён мог быць вінаваты, каб бегчы за ім з наганам і шабляй? — Кляновік паглядзеў на земляка, як бы чакаючы ў яго адказу на сваё пытанне. Вусы яго натапырыліся, і ўсё аблічча стала падкрэслена сур'ёзным.
Лявонка адчуў нейкую дзіўную ўласцівасць свайго новага знаёмага: гляне на цябе і як бы наскрозь промнем прасвеціць — быццам усё ўбачыў.
— А рос я, табе скажу, цікаўным і кемлівым мальцам. Цягнула ў свет! Як толькі школу скончыў, дык у Брэст падаўся. У каморніцкім вучылішчы вучыўся.
Новы знаёмы аказаўся шчырым, гаваркім чалавекам.
— Праз колькі часу пазнаёміўся з добрымі людзьмі — сацыял-дэмакратамі. У Брэсце былі такія: Клевер, Зінаўчук… Яшчэ былі… — Андрэй, як бы што згадваючы, зацягнуўся сігарай. — Гэта я табе пад сакрэтам кажу. Гаварыць пра іх нідзе не трэба.
Тут ужо ажывіўся Лявонка. Ён успомніў брашуры, якія атрымаў з Брэста, калі вучыўся ў Камянцы. Спытаў у новага сябра, ці ведае ён што пра гэта.
— Гэта нашы табе прыслалі. Нашы людзі…— пасміхнуўся Андрэй.
Ці ведае ён тыя кнігі? «Маніфест Камуністычнай партыі», які даў яму пачытаць Зінаўчук, адкрыў, можна сказаць, вочы. Праўдзівасць і даверлівасць дапамаглі зразумець і засвоіць, што людзі, аказваецца, няроўныя, чалавечы свет падзелены на багатых і бедных, моцных і слабых, удачлівых і няўдачлівых, добрых і злых. Ідзе барацьба…
Новыя таварышы Андрэя бачылі, што хлопец ён цікавы і прагне справы. Вірлівы 1905-ы захапіў усіх. Знайшлася справа і для яго.
Да століка падышоў негр-афіцыянт, схіліўшыся ў пачцівым паклоне.
— Віскі! Дзве порцыі! — папрасіў прускавец.
Негр паказаў рукой, што ён зразумеў, пакланіўся і пабег.
Лявонка, відаць, спадабаўся новаму знаёмаму, і яны ўжо паводзілі сябе так, быццам ведалі адзін аднаго з дзяцінства. Замест балалайкі заіграла іншая музыка — сцішана павёў мелодыю саксафон. Афіцыянт прынёс віскі.
— Быў выпадак, што бунтавалі салдаты ў Брэсцкім гарнізоне. Даручылі мне сказаць перад імі колькі слоў…
— Гэта я тады, пэўна, і ўбачыў! — ажывіўся прускавец.
— Магчыма.
— У Расіі вечныя бунты ды рэвалюцыі,— Лявонка ўспомніў старога Бузука.
Субяседнік паглядзеў на яго ўважліва і з нейкім дакорам у вачах: эх, маўляў, нізка ты лётаеш, чалавеча. Сам ён лётаў высока. Неўзабаве пасля таго выпадку ў Брэсцкай крэпасці — з турмы выпусцілі яго даволі хутка — параілі падацца ў Маскву, у цэнтр падзей. Уладкавалі на завод. Тут быў сапраўдны рабочы клас — не тое што ў Брэсце. Праца на заводзе пераканала ў праваце пралетарскай справы. Кемлівы, прадпрымальны, рызыкоўны — ён многае бачыў, як яму здавалася, далей, чым іншыя. Ён павінен дамагчыся, каб яму і такім, як ён, жыць стала лягчэй. Кар'еру ён мог бы зрабіць без цяжкасцей, але нашто яна — кар'ера тая? У яго свая дарога. З Масквы паслалі ў Амерыку. Кляновік згадзіўся без ваганняў. Сіл было шмат. «Не губляй сувязі з нашым рухам», — яшчэ раз напомнілі пры развітанні.