Нарэшце падышоў да каменнай агароджы, што з усіх бакоў абводзіла сядзібу Бузукоў. Агароджа зарасла бружмелем і шыпшынаю і стала як бы вышэй. Ён успомніў, што ёсць у ёй і яго камяні. Усё выглядала так, як і раней, аднак заўважаліся і некаторыя змены. Дом пафарбаваны ў зялёны колер.
Іван нешта рабіў на панадворку, каля хлява, і ўбачыў яго здалёк. На галаве ў яго насунуты на лоб шыракаполы капялюш з плоскімі палямі. «Не той, не саламяны», — падумаў прускавец. Але камбінезон і боты, відаць, тыя ж. Іван сардэчна паціснуў руку былому работніку. Крыху пастарэў, паддаўся націску часу. Каля вуснаў праступілі маршчыны.
— Я гляджу — агароджа ў вас стала вышэй!
Іван засмяяўся:
— Чым вышэй агароджа, тым чысцей поле.
Замест калодзежа — калонка. Пампуе ваду з глыбіні.
На ганак выйшла Мелані. Яна зусім не змянілася. Пазнала і ўсміхнулася. Павіталіся. Госця запрасілі ў хату.
Тая ж мэбля, на падаконніках усё тыя ж кветкі герані, на сцяне — знаёмая лямпа з бліскучым адлюстравальнікам. На стале стаяў грамафон фірмы «Віктор» — павеў новага. Лявонка расказаў пра сябе, пра свае прыгоды. Працаваў у «Форд мотар-компані» ў Дэтройце. І без працы доўгі час быў. Рыбачыў на Вялікіх азёрах. Прастудзіўся, плаваючы на караблі, урачы параілі падацца далей ад вады — у глыб кантынента. Доўга ў Амерыцы заставацца не плануе, з даўгамі разлічыўся, пара дадому. Што яму тут рабіць — аднаму?
— Манкі бізнес! — паспачуваў фермер.
— Здзекуюцца над прыезджымі, эмігранты здольны многае выцерпець, — уздыхнула Мелані.
— Падсмаж нам яечню з беконам, — сказаў Іван, хочучы, відаць, падмацаваць Лявонкавы падупалыя сілы, і ўсміхнуўся госцю: — Ой! Работы ў нас шмат! Сёлета я пакуль што нікога не браў — усё роўна як ведаў, што ты прыедзеш.
Іванавы словы ўзрадавалі прускаўца. Ён і сам не мог зразумець, чаму і за што людзі да яго добра адносіліся. Вось як гэты фермер. Мог жа сказаць — шукай работы ў іншым месцы, але не сказаў. Ведае, мусіць, што не падвядзе, таму і пакідае.
— Правільна зрабіў, што вярнуўся. Земляробства, братка, аснова ўсяго! Без зямлі чалавека няма.
Прускаўцу карцела спытаць пра Анет, але ён не рашаўся. Падтрымаў думку гаспадара:
— Так, сапраўды, мусіць, нарадзіўся я земляробам, і сялянская праца мне па душы. Цягне да яе, да вясковага ўлоння.
Гаспадары згодна ківалі галовамі.
— Анет ужо скончыла каледж? — не вытрымаў ён.
— Скончыла яшчэ ў мінулым годзе. Цяпер настаўніца, у Маршалтаўне, — адказала маці.
— Дык табе, відаць, пара ўжо і натуралізавацца? — сказаў Іван.
— Што вы маеце на ўвазе?
— Гэта значыць атрымаць амерыканскае падданства.
— А што гэта дасць?
— Будзеш мець голас на выбарах, правы…
Было над чым падумаць.
Праца на ферме ішла па заведзеным земляробчым календары. Адпачываць надта не было калі, і ён улёг у работу.
Не, новага на ферме шмат. Асабліва здзівіла, што ў гаспадарцы з'явіліся невядомыя дагэтуль машыны. Іван, ужо без бацькі, паспеў купіць трактар — «Фардзон». Тут Лявонка некалі ўпершыню сеў на жняярку, а цяпер, можа, трактарам давядзецца пакіраваць? Ці толькі трактарам? У гаражы стаяў форд мадэлі «Т» з адкідным верхам.
— Добрая машына! — пахваліў Лявонка. — Гэтую машыну якраз на тым заводзе ў Дэтройце і рабілі.
— Гэп «Б'юік» купіў. Кажуць, «Б'юік» лепшы. Цана аднолькавая… — развёў рукамі Іван.
Лявонка ўспомніў, што Гэпы — суседзі Бузукоў, што іх сын Пітэр лічыўся жаніхом Анет.
— Амэрыка, брат, машынная нацыя! Чалавек без машыны — на што ён годны? Нават самы дужы не пацягаецца з машынай!
— З машынай не пацягаешся, — згадзіўся прускавец.
Некалі Іван здаваўся больш мяккім у параўнанні з бацькам. Цяпер і ў ім таксама з'явіліся бацькава ініцыятыўнасць, імкненне да мэты і сама мэта.
— Людзям трэба плаціць! — засмяяўся Іван. — Машына грошай не бярэ. Праўда, яе таксама трэба змазваць, рамантаваць…
Аднойчы, вяртаючыся з поля, рана скончыўшы працу, прускавец завітаў да квакераў. За пару міль адсюль яны, аказваецца, жылі цэлым селішчам. Цікавыя людзі, і сустрэлі прыязна, пачаставалі баршчом з гародніны, шчодра запраўленым алеем. Каню далі аўса, змешанага з сечкаю.
Лявонка прыгледзеўся да незнаёмых людзей. У абліччах некаторых з іх праглядваліся рысы індзейцаў. Падышоў святар у доўгім чорным сурдуце і нізкім шыракаполым капелюшы, павітаўся. Лявонка сказаў, хто ён, адкуль.
— Бог адзін, — распавёў святар. — Але мы не прызнаём царквы, яна толькі замінае ў адносінах чалавека з Богам, — ён гаварыў з уласцівай для квакераў стрыманасцю, нават урачыстасцю.