— Ты, можа, ужо да віскі прызвычаіўся? — глянуў ён на работніка.
— Каб прызвычаіцца, дык не, але каштаваць даводзілася.
Чокнуліся шклянкамі.
— Добрае свята! — сказаў Іван, выпіўшы сідру і наразаючы хлеб. — Яно і сапраўды нагадвае, што чалавек створаны для дабра і справядлівасці. У буднія дні мы не заўсёды пра гэта помнім.
Нешта падобнае гаварылі і квакеры, калі прускавец наведаў іх селішча.
Іван зноў наліў сідру, Мелані разрэзала індычку, і яны ўзялі па кавалку.
— Квакеры, — не стрымаўся Лявонка, — таксама лічаць, што чалавек здрадзіў свайму прызначэнню і паводзіць сябе па-заваёўніцку, ірве ўсё навокал, калечыць, знішчае.
Гаспадар засмяяўся:
— Дурні твае квакеры! Што яны разумеюць! «Ірве, знішчае…» А хіба ён мала будуе, стварае дабрабыт, пра законы думае, каб парадак быў?
Як дэмакрат паводле сваіх поглядаў і жыццёвага вопыту, ён, як і бацька, не прызнаваў ніякіх аўтарытэтаў, акрамя Бібліі, недзе ў глыбіні душы тоіў думку аб сваёй перавазе над усімі. Тут такіх шмат. Але, мусіць, прускаўца не ва ўсім пераканалі ягоныя довады. У нечым мелі рацыю і квакеры: «Калі падумаць, дык вось так бясконца будуць будаваць заводы, пракладваць дарогі, пашыраць гарады — і жывога месца на зямлі не застанецца…»
Мелані частавала сваімі стравамі. Выпілі яшчэ па шклянцы сідру. У галаве захарашэла, яны павесялелі, зноў сталі закусваць.
— Зямлі ў Амэрыцы хапае! — Іван паглядзеў на свайго работніка. — Бог любіць Амэрыку!
Лявонка расказаў, як ён аднойчы трапіў на мітынг у Дэтройце, на якім выступалі розныя прамоўцы і кожны гнуў сваё, як заарыштавалі яго земляка Кляновіка.
— Выпусцяць! — махнуў рукою гаспадар, дапіваючы сваё піва.
— У вас, я гляджу, рэвалюцыянераў не надта паважаюць…
— А хто іх паважае! Гэта бязбожнікі і гультаі. Працуючы так, як мы працуем на ферме, няма часу бунтаваць!
Мелані наліла ўсім піва, выпіла сама, устала з крэсла і выйшла на кухню. Хоць свята, але спраў шмат.
— У Амэрыцы, браце, рэвалюцыя непатрэбная. Тут ніхто нікому не замінае. Жыві, займайся сваёй справай, паважай законы…
Іван, як і бацька, выпісваў мясцовую ўкраінскую газету «Свабода». Ён падняўся, выйшаў у суседні пакой і вярнуўся адтуль з газетай.
— Вось паслухай, што піша «Свабода» пра гэту РСДРП: «Пануе страшний централізм, такий нейтралізм, що центр партіі… управляе партіею, неначе цар який».
РСДРП — гэта партыя рускіх рэвалюцыянераў. Лявонка пра гэта ведаў.
— Дык вось, — працягваў Іван, — у доказ газета разбірае статут РСДРП, у якім адбіліся выразныя цэнтралістычныя тэндэнцыі. Гэта тое самае самадзяржаўе.
— Яны дзейнічаюць падпольна, — сказаў Лявонка, — а канспірацыя патрабуе дысцыпліны.
— Усё роўна да дабра гэта не давядзе!
Выйшла гаспадыня і абвясціла:
— Торт з кавай!
— Пачакай, дарагая, — спыніў яе муж, — тут у нас гаворка цікавая.
— Дык адно аднаму не шкодзіць. — Мелані ўнесла торт, кафейнік, кубачкі.
Гаспадар паглядзеў на свайго работніка, прыязна ўсміхнуўся:
— Дык вось, дружа-беларус, заставайся ў нас.
Лявонка ўжо пераканаўся, як пацяплелі адносіны да яго з боку гаспадароў. Чэснасць і працавітасць хлопца, відаць, прыйшліся даспадобы, але тым не менш запрашэнне прагучала нечакана. Ён падумаў, што калі хто з прускаўцаў перамяшчаўся ў які-небудзь іншы куток Расійскай імперыі ці выязджаў за мяжу, што здаралася надзвычай рэдка, і заставаўся там, што было ўжо і зусім рэдка, памяняўшы бацькаўшчыну на новае месца жыцця, дык, трэба сказаць, яго не асуджалі, а хутчэй згаджаліся з учынкам чалавека: значыць, там лепш. Лявонка пра гэта ведаў.
— Добра? — як бы яшчэ раз падштурхнуў Іван.
Сапраўды! Павінен жа ў чалавека быць свой дом. Над гэтым прускавец думаў не раз.
— Заставайся! — падхапіла Мелані.— Завядзеш свой бізнес!..
Ён уздыхнуў, пачасаў патыліцу і шчыра прызнаўся:
— Дадому цягне, маці ў мяне там засталася, сёстры…
— Выпішам іх сюды — і маці, і сясцёр! Работы ў Амэрыцы вунь колькі, хопіць усім!
І Мелані ўхвальна ківала галавой.
— Падданства возьмеш!
Адчувалася, што гаспадары шчыра паважалі работніка, а можа, нават мелі на яго і якіясьці свае разлікі.
— У мяне яшчэ і дзядуля ёсць…
— І дзядулю!
— Стары ён, не вытрымае дарогі. Ды і спраў шмат: хату трэба дабудаваць, можа, зямлі ўдасца прыкупіць, каня добрага, пару кароў…
Пасля гэтага яны нейкі час маўчалі.
— Што ж, у кожнага свае планы, свае мэты… — услых падумаў Іван. — О'кэй! Будзе відаць! — махнуў ён рукой і разліў у шклянкі рэшткі сідру.