— Правільна зрабіў! Распранайся! — падбадзёрыў яго Кірыла.
— Не, мне мусова трэба ў Камянец! — сказаў Кузёмка.
— Куды ён дзенецца — Камянец твой! — супакоіў госця Міхаль.
— Распранайся!
— Ну, яно-то вядома!
Кузёмка, відаць, хацеў, каб яго яшчэ і папрасілі.
— Заставайся, заставайся! — падала голас Марыля.
— Ну і дзьме, аднака! — скрушна цмокнуў языком прышэлец, здымаючы свой падбіты ветрам кажушок. — Вельмі проста мог бы заблудзіцца! Калі б не прысады абапал дарогі, напэўна б, заблудзіўся.
— Дзе — у нашых мясцінах? — падзівіўся Міхаль.
— Каля Рудаўца дрэў няма, голае поле — дык і блудзіць пачаў.
Кузёмка цёр рукі, шумна на іх дыхаў і пасміхаўся. Усмешка ў яго была нейкая незразумелая: прыдуркаватая і хітраватая адначасова.
— Проста-такі аблуда на мяне найшла. Ой-ёй-ёй! А чаму гэта здарылася — ведаеце?
Зразумела, прысутныя не ведалі. Адкуль ім было ведаць, што і чаму здарылася з падарожным.
— А таму, што, ідучы ля крыжа, у пачатку вёскі, забыў перахрысціцца! Вось яно і здарылася! Малюся Богу, а сам, аднака, не ведаю, дзе я, за снегам нічога не відна, і вецер, здаецца, перамяніўся. Карчы нейкія, і снег ужо вышэй каленяў. А яна ўсё водзіць мяне, водзіць…
— Хто водзіць? — напалохана ўзняла бровы Марыля, але расказчык нават не пачуў яе пытання.
— А ў кустах нехта так жаласна-жаласна скавыча. У алёс завяла. Чую — пад нагамі чвякае.
— Нячыстая сіла? — насцярожыўся Кірыла.
— Яна! — пацвердзіў Кузёмка. — У мяне, паверце, магерка на галаве паднялася!
Што-што, а пагаварыць Кузёмка любіў, і часам цяжка было нават даўмецца, праўду ён гаворыць ці крыху фантазіруе. Паводле яго апавяданняў, свет здаваўся загадкавым і пагрозлівым. Кожны момант толькі і чакай бяды ці непрыемнасцей.
Пакуль ён расказваў, гаспадыня ўсё накрывала калядны стол.
— Кузёмка, ты, таго, падсаджвайся, калі ласка, да стала, — запрасіў Кірыла.
Госць сеў.
Калядны стол павінен налічваць не менш, як дванаццаць страў. Усё лепшае! І хлеб на Каляды выпякаўся з веянага жыта і прасеянай мукі. Пасля свят гэты хлеб хавалі для дзяцей — давалі ім потым па лустачцы, як ласунак. Скаромнага на Каляду не ядуць. Пост. Калі трэба засмажыць якую страву, ужывалі алей. Алей быў свой, бо ў кожнай гаспадарцы сеялі і лён, і каноплі.
Пачалі з капусты з грыбамі. Елі і хвалілі. Затым гаспадыня падала буракі з алеем ды цыбулю, смажаную рыбу, потым піражкі з капустаю, аўсяны кісель, аладкі, некалькі талерак узвару з сушаных груш і яблык. Апошняй стравай была куцця з падсалоджаным макавым малаком.
— А добра, людкове, сядзець у сваёй хаце, — сказала Марыля. — Каляда на тое і свята, што хоць пад'ясі ўволю.
— Каб заўжды так, то няблага было б, — пагадзіўся з нявесткай Кірыла.
Ад лучыны адваліўся вугалёк і зашыпеў у вадзе.
— Дай, Божа, заўтра тожа, — лоўка ўставіў слова Кузёмка, які засяроджана і ўдумліва смакаваў кожную з падаваемых Марыляю страў.
Дзіўны чалавек! Ніхто напэўна не ведаў, адкуль ён родам. Казалі, што з Вайской — так называлася вёска кіламетраў за дзесяць ад Прускі. Яшчэ казалі, што быццам бы Кузёмку, калі быў яшчэ малады, здрадзіла дзяўчына — Параска з двара пана Бяльчынскага. Пасля гэтага ён шмат хварэў, нават у беспрытомнасці знаходзіўся. Думалі, што з яго ўжо нічога не будзе, але чалавек ачуняў. Праўда, стаў нейкім іншым, непазнавальным. Як бы які зрух у ім адбыўся. Зрэшты, падрабязнасцей ніхто не ведаў. Прывыклі: ходзіць Кузёмка па свеце… Часам хто пашкадуе бедака — з харчу што дасць, сарочку чыстую, Кузёмка, трэба сказаць, надта любіў сарочкі мяняць, каб заўжды чыстыя былі. Бо як-ніяк — лічыў сябе кавалерам.
Прачнулася Барбарка, падала голас з калыскі.
— Тоня, пакалышы, я зараз, — усхапілася Марыля.
— Есці просіць, — усміхнуўся Кузёмка.
— Зараз пакармлю.
Звычайна зайшоўшы пад восень ці зімою ў вёску, Кузёмка шукаў, дзе сядзяць кудзельніцы. Не надта крыўдзіўся, калі ў хату не пускалі (здаралася і такое). Але часцей за ўсё пускалі, чакалі ад яго навін. Кузёмка — газета з нагамі. Усё ён ведае. І цяпер, у Кужалёў, Кузёмка чакаў моманту, калі ў яго пра нешта спытаюць.
— Дык што новага на гэтым свеце чуваць? — першы азваўся Міхаль, як бы адчуваючы стоенае Кузёмкава жаданне.
Госць, не задумваючыся, адказаў:
— Што новага? Канец свету ідзе. Страшны суд. Кажуць, на дваццатым стагоддзі ўсё і скончыцца.
— Дык ты казаў пра гэта. Той раз. Добра нашых прускаўцаў напалохаў!