Яго падтрымаў Масей Галёнка:
— Золата там лапатай грабуць! — Ён паглядзеў на здзіўленых аднавяскоўцаў і дадаў: — Вось так! Бярэш лапату і грабеш!
На развітанне дзядзька Васіль моцна абняў і пацалаваў жонку, потым дачку, абвёў поглядам усіх, хто праводзіў, і ўскочыў на воз. Лявонку здалося, што дзядзька Васіль вылучыў яго з усіх і нават падміргнуў.
Усе глядзелі ўслед, аж пакуль воз з седакамі не знік за павароткай. Чутно было, як задрыжэў пад конскімі капытамі масток праз Плісу.
Ляксей Каленік з цягам часу вернецца, пабудуе ветраны млын, а Васіль так і застанецца там, і невядома, які яго напасцігне лёс…
Праз колькі дзён Лявонка сустрэў Ганну.
— Як вы там з маці? Цяжка?
Дзяўчына ўздыхнула.
— Пакуль што нічога. Круцімся.
— Можа, дапамагчы што?
— Паклічам, калі што якое…
Потым яны яшчэ доўга гаманілі, і яна прызналася:
— Я ўдзячная табе, з табой я ўпершыню жанчынай сябе адчула.
Ад'езд бацькі ў Амерыку зблізіў іх яшчэ больш. Зноў пачалі бачыцца штовечар, і з кожнай сустрэчай цягнула да яе ўсё мацней. Побач з ёю ён адчуваў, што адолее ўсё, нават самае цяжкае. І ёй прыемна было ад думкі, што ёсць на свеце чалавек, гатовы дапамагчы ў нялёгкую хвіліну, і што ён кахае яе.
У Прусцы ўжо ні для кога не было ні навіною, ні сакрэтам, што ў маладога Кужаля з Ганнай Васілішынай каханне.
Частка трэцяя
І
Прайшоў яшчэ год, яшчэ адна зіма. Вясна дадала новых клопатаў. У Кужалёў на падворку з ранку да вечара грукаюць сякеры. Ставяць новую хату. Старая дажыла свой век і струхлявела неяк у адначассе, раптоўна. Такой старой, здаецца, яна ніколі і не была. Дах усё больш выгінаўся і пагражаў наогул абрынуцца ўніз. Яшчэ Міхаль збіраўся ставіць, але так, бедны, і не паспеў.
З грошай тое-сёе мелі, прадалі да таго ж частку збожжа з новага ўраджаю і купілі ў пушчы казённага лесу. З лесам дапамог Дармідонт, хоць і ўзяў добрую дайку. Бярвенне звозілі талакой — ніхто не адмовіўся дапамагчы. Ездзіў нават сусед Ясё, што было нечаканасцю, бо Кужалі не лічылі яго сваім зычліўцам. З бярвёнаў спілавалі аполкі, зрабілі брусы. Нанялі цесляроў — прыйшоў Нічыпар Дойлід з двума сынамі. Цесляры знакамітыя, не адну хату паставілі. А неўзабаве і дзядзька Хведар з Свішчова з'явіўся. Затахкалі сякеры, загучэлі пілы. На падворку прыемна запахла смалой і свежымі трэскамі.
З самых тоўстых бярвёнаў паклалі падрубы, абапёршы іх з кожнага вугла на магутныя валуны, якія, ужо прыпасеныя, прыкацілі з-за клуні. Падрубы клалі не спяшаючыся, з веданнем справы, нават урачыста. Каб прыставала шчыльней, давялося там-сям і гэблікам пахадзіць.
Побач, на мяжы з Ясевым гародам, ужо цвіў вішняк. Пад візгатлівы енк пілы ціха асыпаліся пялёсткі, быццам кагосьці безнадзейна шкадуючы. Але майстрам няма часу любавацца імі, бо шмат работы.
— Гаспадыня, дзе будзеш дзверы рабіць? — спытаў Нічыпар падчас вячэры, пагладзіўшы далонню шырокую лысіну, што паспела ўтварыцца на галаве ў яго яшчэ не старым узросце.
Елі гарачую, толькі што адвараную бульбу. Марыля засмажыла яе дробнымі скваркамі, паліла тукам. Смачна!
— Каб на падворак выходзілі!
— Там, дзе сені, паміж хатай і каморай, — удакладніў Кірыла.
— А на які вугал зруб будзем класці?
Кірыла паскроб патыліцу, глянуў на ўнука.
— Хай будзе чысты вугал, як у Камянцы, — выказаў прапанову Лявонка.
— Як у мястэчку? Ну то добра, — пахваліў Лявонкаў густ дзядзька Хведар.
— Вокны вялікія не рабіце! — папярэдзіла Марыля. — Дзе ж таго шкла набярэшся? Ды і зімою цяплей…
Паступова рос зруб, па якім увішна лазілі ўчэпістыя, як павукі, цесляры. Два акны глядзелі на вуліцу, два — у двор. Занятыя справай цесляры і не згледзелі, як нехта зайшоў на панадворак, стаў ля хаты.
— Божа памага-ай!
Гэта — Кузёмка. Майстры ўбачылі яго, калі той зазірнуў у праём акна.
— Сказаў Божа — хай сам паможа! — зарагатаў Хведар-свішчовец.
— Я, ведаеце, спяшаюся!
— А куды? — Нічыпар зашчаміў сякеру ў бервяне і змахнуў з шырокай лысіны буйныя кроплі поту.
— Мала куды — свет вялікі!
Усе ведалі, што Кузёмка любіў гаварыць загадкамі і прыпавесцямі.
— Ну што, аднак, як ты цяпер? — звярнуўся ён да Лявонкі.— Ты ўжо гаспадар цяпер, у Камянцы ўжо не вучышся.
— Калі б не доўг Падгурскаму, то можна было і павучыцца, — адказаў хлопец.
Хведар кінуў малаток на зямлю.
— Па свеце ходзіш, а што новага чутно?