Shu payt zina boshida paydo bo‘lgan kurer musht tugib kimgadir po‘pisa qildi va o‘zining jilosiz, xira bariton ovozi bilan oyimqizga jo‘r bo‘ldi:
Kurerning ovoziga olis xonalardan boshqalarning ham ovozi qo‘shilib, xor vujudga kela boshladi va nihoyat, bu qo‘shiq filialning hammayog‘ida yangray boshladi. Hisoblash-tekshiruv bo‘limi joylashgan eng yaqin 6-xonadan kelayotgan ovozlar orasida kimningdir xiyol hirqiroq, ammo juda kuchli yo‘g‘on ovozi ajralib turardi. Telefon apparatlarining tobora kuchaya boshlagan qo‘ng‘iroqlari bu xorga jo‘rlik qilardi.
deb bo‘kirardi kurer zinada turib.
Qizning ko‘z yoshlari marjon-marjon bo‘lib oqar, tishlarini g‘ijir qilishga urinar, lekin og‘zi o‘z-o‘zidan ochilib, kurerdan bir parda yuqori tovushda kuylardi:
Molodtsu bp’ nedalechko!
Filialga ish bilan kelib, lol bo‘lib serrayib qolgan odamlarni ko‘proq hayratga solgan narsa shu ediki, xor qatnashchilari garchi binoning turli tomonlarida bo‘lishsa ham, go‘yo ko‘rinmayotgan dirijyordan ko‘z uzmay turganday, juda ravon va uyg‘un kuylashardi.
Vagankovskiy tor ko‘chasidan o‘tayotgan odamlar hovlini o‘ragan panjara oldida to‘xtashib, filialda bo‘layotgan vaqtichog‘likdan hayron bo‘lishardi.
Qo‘shiqning birinchi bandi tugashi bilan xor yana go‘yo dirijyor ishorasi bilan birdan kuylashdan to‘xtadi. Kurer ohista so‘kinib, xonaga kirib ketdi. Shu mahal filialning hovli eshigi ochilib, oq xalat ustidan avra palto kiygan bir grajdanin bilan militsioner kirib keldi.
— Jon doktor, biron ilojini qiling, — deb azza-bazza chinqirdi qiz.
Zina boshiga filial kotibi otilib chiqdi, xijolatpazlikdan bo‘lsa kerak, duduqlanib dedi:
— Bilasizmi, doktor, biz hammamiz qandaydir ommaviy gipnoz ta’siriga uchraganga o‘xshaymiz… Shunga ko‘ra, albatta… — u gapini tugata olmadi, so‘zlar tomog‘iga tiqilib qolib, birdan tenor ovoz bilan kuylay boshladi:
Shilka i Nerchinsk…
— Ahmoq! — deb chinqirdi qiz, lekin kimni haqorat qilganini izohlashga ulgurolmadi, buning o‘rniga o‘zi o‘sha Shilka va Nerchinsk to‘g‘risida kuylashga majbur bo‘ldi.
— O‘zingizni qo‘lga oling! Ko‘ylashni bas qiling! — dedi doktor kotibga.
Holbuki kotibning o‘zi ham, ko‘rinishidan qo‘shiq aytmaslik uchun ko‘p narsadan voz kechishga tayyor edi, biroq, nima qilsinki, qo‘shiq aytishdan o‘zini to‘xtata olmasdi, shunga ko‘ra u xorga qo‘shilib bandning oxirigacha ijro etib ko‘chadan o‘tganlarning diqqatini o‘ziga tortdi.
Band tugashi bilan birinchi bo‘lib sotuvchi qiz vrachdan valerianka oldi, shundan so‘ng vrach boshqalarga ham valerianka ichirish uchun kotib orqasidan yugurib ketdi.
— Meni afv etasiz, yaxshi qiz, — deb Vasiliy Stepanovich sotuvchi qizga yuzlandi, — filialingizga kirmaganmidi qora mushuk?..
— Yana qanaqa mushuk? — deb chiyilladi jahl bilan qiz, — bitta eshshak o‘tiripti filialimizda, eshshak! — shunday deb turib, yana ilova qildi: — Mayli, eshitsin! Hammasini gapirib beraman, — shundan keyin u yuz bergan butun voqeani so‘zlab berdi.
Ma’lum bo‘lishicha, shahar filialining «engil tomoshalar ishini tamoman barbod qilgan» (sotuvchi qiz ta’biri) mudiri har xil to‘garaklar ochishga ishqiboz ekan.
— Rahbarlarni shu yo‘l bilan go‘sxo‘r qilib kelyapti! — deb baqirdi qiz.
Mudir shu bir yil mobaynida Lermontovni o‘rganish, shaxmat-shashka, ping-gyung va chavandozlik to‘garaklarini ochibdi. Yoz kelsa, hali yana eshkak eshish va alpinistlar to‘garaklarini ham tashkil qilmoqchimish.
— Mana, bugun esa tushlik tanaffus paytida… — deb hikoyasini davom ettirdi qiz, — mudir allaqanday bir itvachcha bilan qo‘ltiqlashib kirib keldi… egnida katak matodan shim, ko‘ziga shishasi darz ketgan pensne taqqan… basharasi — xuddi hozir go‘rdan chiqqanga o‘xshaydi!
Sotuvchi qizning gapicha, mudir u odamni o‘sha zahoti, filialning oshxonasidayoq ovqatlanib o‘tirgan xodimlarga, xor to‘garaklarini tashkil qilish bo‘yicha yirik mutaxassis, deb tanishtiripti.
Bo‘lg‘usi alpinistlarping qovoqlari osilib tushgan, albatta, lekin mudir hammani bardam bo‘lishga undabdi, xor mutaxassisi bo‘lsa ham hazil, ham qochiriq gaplar aytib, qo‘shiq o‘rganish uchun arzimagan naqt kerak bo‘lishi, vaholanki, uning bir olam foyda keltirishi haqida ont ichib ishontiriiti.
Har safargiday, sotuvchi qizning aytishicha, filialning taniqli xushomadgo‘ylari Fanov bilan Kosarchuklar birinchi bo‘lib otilib chiqishib, xor to‘garagiga yozilishga rozilik berishipti. Shunda qolgan xizmatchilar ham qo‘shiq aytishdan qochib qutulib bo‘lmasligini tushunishib, to‘garakka yozilishgan. Qo‘shiqni tushlik tanaffus paytida aytishga qaror qilishipti, chunki qolgan vaqtlar Lermontov va shashka bilan band ekan. Mudir kollektivga o‘rnak ko‘rsatish uchun o‘zining tenor ovozi borligini e’lon qilipti, shundan keyin hamma narsa xuddi yomon tushdek boshlanib ketipti. Katak shim kiygan mutaxassis — xormeyster:
— Do-mi-sol-do! — deb baqiripti-da qo‘shiq aytishdan qochib shkaf orqasiga yashiringan uyatchanlarni tortib chiqipti. Kosarchukka esa, musiqiy hofizangiz g‘oyatda zo‘r, deb g‘inshiy, ingray boshlapti va, men — qari qo‘shiqchi — regentning so‘zini yerda qoldirmang, deb yolborib, kamertonni jingillatib chertib, «Slavnoe more» qo‘shig‘ini bir gumburlatib olasiz endi, deb iltimos qilipti.
Gumburlatib olishipti. Olishgandayam juda yaxshi olishipti. Katak shim kiygan regent chindanam o‘z ishini yaxshi bilar ekan. Birinchi bandni oxiriga yetkazishganda regent uzr so‘rab: «Menga bir daqiqaga ruxsat!» — debdi-yu… g‘oyib bo‘lipti. Hamma uni, hozir, bir daqiqadan keyin qaytib keladi, deb o‘ylagan. Lekin oradan o‘n daqiqa vaqt o‘tsa ham undan darak bo‘lmapti. Filial xodimlarining ko‘ngli yorishib ketipti — regent qochdi, deb o‘ylashgan-da.
Lekin shu payt birdan hammalari qo‘shiqning ikkinchi bandini kuylay boshlashipti, Kosarchuk ularga bosh bo‘lipti: ehtimol uning musiqiy hofizasi unchalik zo‘rmasdir-u, ammo ovozi xiylagina yoqimli baland tenor ekan. Qo‘shiq tugapti. Regentdan darak yo‘q! Hamma joy-joyiga tarqala boshlagan, lekin o‘z o‘rinlariga borib ulgurishmasdan, xohlashmasalar ham yana qo‘shiq boshlashipti. Hech o‘zlarini to‘xtatisha olmapti. Ikki-uch minut jim o‘tirisharmish-da, yana badanglatisharmish. Bir zum jim o‘tirib, yana badanglatisharmish! Ana shunda falokat yuz berganini tushunishipti. Mudir sharmanda bo‘lganidan o‘z kabinetiga kirib, ichidan qulflab olipti.
Shu yerga kelganda qizning hikoyasi uzildi. Valeryanka ham kor qilmagan edi.
Yana chorak soatdan keyin Vagankovskiy tor ko‘chasidagi panjara devor oldiga uchta yuk mashinasi kelib to‘xtadi, filialning barcha xodimlari mudir boshchiligida shu mashinalarga chiqishdi.
Birinchi mashina bir chayqalib darvozadan tor ko‘chaga chiqishi bilan kuzovda bir-birlarining yelkalaridan ushlab zich turgan xizmatchilar og‘izlarini ochishdiyu butun ko‘chani boshlariga ko‘tarib, ommaviy qo‘shiqni ijro eta boshladilar. Ikkinchi yuk mashinasi, undan keyin uchinchi mashinadagilar ham ularga jo‘r bo‘lishdi. Xodimlar shu tarzda jo‘nab ketishdi. Ko‘cha-ko‘yda o‘z ishlari bilan yugurib yurgan odamlar yuk mashinalariga qiyo boqib qo‘yisharkan, hech ajablanishmasdi, chunki ularni shahar tashqarisiga ketayotgan ekskursiyachilar deb o‘ylashardi. To‘g‘ri, ular chindanam shahar tashqarisiga ketishayotgan edi, ammo ekskursiya emas, balki professor Stravinskiyning shifoxonasiga yo‘l olishgan edi.
Tamomila esi og‘ib qolgan buxgalter yarim soatdan keyin tomoshaxonalar sektorining moliya bo‘limiga yetib bordi, bu yerda u qo‘lidagi davlat sarmoyasidan tezroq qutulish niyatida edi. Uning ko‘zi pishib qolgan edi, shunga ko‘ra cho‘zinchoq zalga oldin ehtiyotlik bilan asta mo‘raladi — bu yerda oltin harflar yozilgan sirlangan oynalar ortida xizmatchilar ishlab o‘tirishardi. Buxgalter bu yerda hech qanday vahima yo betartiblik alomatini ko‘rmadi. Botartib idoralarda bo‘lgani singari bu yerda osoyishtalik hukm surardi.