— Aspni topa olmayapman, — deb bo‘g‘iq soxta ovoz bilan javob qildi karavot ostidan mushuk, — qayoqqadir qochib ketipti, uning o‘rniga allaqanday qurbaqa qo‘limga ilindi.
— Bu yer senga bozor emas — bas qil masxarabozlikni! — dedi Voland go‘yo achchig‘lanayotganday bo‘lib. — Karavot ostida hech qanaqa qurbaqa yo‘q edi! Bu uch pulga qimmat nayrangbozligingni Varete uchun asrab qo‘y. Agar hoziroq chiqmasang, seni yutqazdi deb hisoblaymiz, la’nati qochoq.
— Taslim bo‘lish yo‘q, messir! — deb baqirib yubordi mushuk va shu zahoti panjasida asp donasini ushlagancha karavot ostidan chikdi.
— Marhamat, tanishing… — deb gap boshladi Voland, ammo o‘z so‘zini bo‘lib dedi: — Yo‘q, ko‘rgani ko‘zim yo‘q bu taviyani, qarang, ne ko‘yga solib chiqipti o‘zini karavot tagidan.
Bu asnoda boshdan-oyoq changa belangan mushuk orqa oyoqlarida turib, Margaritaga ta’zim bajo qilardi. Endi uning bo‘yniga frak bilan taqiladigan oq galstuk bog‘langan, ko‘kragiga ayollarning sadaf durbini osilgan edi. Bundan tashqari, mushukning mo‘ylovi zarrin rangga bo‘yalgan edi.
— Axir bu nima qilganing? — dedi Voland, — nega endi mo‘ylavingni zarhallading? Keyin, galstukka balo bormi, egningda ishtoning bo‘lmagandan keyin?
— Mushuk ishton kiymaydi, messir, — viqor bilan javob qildi mushuk, — hali yana menga etik kiygin deb ham aytarsiz? Etik kiygan mushuk faqat ertaklarda bo‘ladi, messir. Lekin biron-bir jonzodning balga galstuk taqmay kelganini ko‘rganmisiz? Men jamoa oldida sharmanda bo‘lishni ham, gardanimga mushtlab baldan quvib chiqarishlarini ham istamayman! Har kim baholi qudrat yasanadi. Bu gapimni durbinga ham daxldor deb hisoblayvering, messir!
— Axir mo‘yloving-chi?…
— Hayronman, — deb quruqqina e’tiroz bildirdi mushuk, — nega endi Azazello bilan Korovyov soqol-mo‘ylovlarini olishganidan keyin oq upa se-pishlari mumkin-u, xmen mo‘ylovimga oltin upa sepishim mumkin emas, bundan oq upaning nimasi afzal? Agarda men mo‘ylovimni ustarada qirsam edi, unda gap qilishinglar mumkin edi! Chunki mo‘ylovi qirilgan mushuk — chindanam g‘irt bema’nilik, buni ming karra e’tirof etishga ham tayyorman. Lekii, umuman olganda, — shu yerga kelganda mushukning xo‘rligi kelib, ovozi qaltirab ketdi, — ko‘rib turibman, menga tirg‘iladigan bo‘lib qolishdi, binobarin, oldimda, umuman men balda bo‘lishim kerakmi o‘zi, degan jiddiy masala turipti. Xo‘sh, siz bunga nima deysiz, messir?
Shunday deb mushuk sal bo‘lmasa yorilib ketgudek shisha boshladi.
— Voy, qallob-e, voy firibgar-e, — derdi Voland boshini sarak-sarak qilib, — har safar shu — yutqazayotganini sezsa, eng razil aldoqchiga o‘xshab, gapni chalg‘itishga tushadi. Qani, tez o‘tir-u, bas qil quruq safsatabozlikni.
— Men o‘tiraman, — deb javob qildi mushuk o‘tirarkan, — lekin oxirgi fikringizga e’tiroz bildiraman. Kaminaning nutqlari, siz bu xonim oldida meni kamsitib aytganingizdek, safsata emas aslo, balki aniq sillogizmlar majmuasidirki, Sekst Empirik Martsian Kapella va hattoki Aristoteldek donishmandlar ham ularni yuksak baholagan bo‘lardilar.
— Shoh! — dedi Voland.
— Mayli, mayli, — dedi mushuk va shaxmat taxtasiga durbin orqali qaray boshladi.
— Shunday qilib, — deb yuzlandi Voland Margaritaga, — tanishing, donna, mening mulozimlarim bilan. Manavi jinnilik qilayotgan mushukning ismi — Begemot. Azazello va Korovyov bilan tanishib olgansiz, endi, marhamat, xodimam Gella bilan tanishing. Ishga chechan, farosatli, qo‘lidan kelmaydigan ish yo‘q.
Go‘zal Gella kaftlab malham olib, sohibining tizzasiga surishdan to‘xtamagan holda, ko‘k ko‘zlarini Margaritaga tikib jilmaydi.
— Ana, bo‘ldi, — deb tanishtirishni yakunladi Voland va Gella tizzasini qattiqroq ezganidan afti burishib ketdi, — jamoamiz, ko‘rib turibsizki, ozchilik, qurama va odmi. — U jim qolib, o‘z oldida turgan globusni aylantira boshladi. Globus shu qadar zo‘r mahorat bilan ishlangan ediki, undagi moviy okeanlar mavjlanar, qutb esa haqiqiy muz va qor bilan burkangandek ko‘rinardi.
Bu mahal shaxmat taxtasi ustida besaranjomlik boshlangan edi. Oq rido kiygan shoh o‘z katagida ko‘ngli g‘ash bo‘lib tipirchilarkan, mushkul ahvolga tushganidan qo‘llarini ko‘kka ko‘tarardi. Oyboltalar bilan qurollangan uchta oq piyoda oq ofitserga baqrayib qarab turardi, ofitser shamshirini o‘ynatib, piyodalarni olg‘a, ya’ni Volandning ot mingan ikki suvorisi turgan kataklar sari undardi.
Shaxmat donalarining jonli ekanligi Margaritani nihoyatda qiziqtirib, hayratga soldi.
Mushuk durbinini ko‘zidan olib, o‘z shohining orqasiga ohista turtib qo‘ydi. Shoh mushkul ahvolga tushganini sezib, yuzini qo‘llari bilan berkitdi.
— Ishing chakki ko‘rinadi, azizim Begemot, — ohista dedi Korovyov zaharxanda bilan.
— Vaziyat jiddiy, lekin umid yo‘q emas yutishdan, — dedi Begemot, — sirasini aytganda: men g‘alaba qilishimga qat’iy ishonaman. Faqat vaziyatni yaxshilab tahlil qilib ko‘rish kerak.
Tahlilni u juda antiqa tarzda boshladi: o‘z shohiga allaqanday imo-ishoralar qilib ko‘z qisa boshladi.
— Hech nima kor qilmayapti-ku, — dedi Korovyov.
— Ie, voy! — deb qichqirib yubordi shunda Begemot, — to‘tilar uchib ketishibdi-yu — ogohlantirgan edim-a!
Darhaqiqat, olisdan behisob qush qanotlarining patirlagani eshitildi. Korovyov bilan Azazello yugurib chiqib ketishdi.
— E, jin ursin nayranglaringni! — deb g‘o‘ldiradi Voland o‘z globusidan ko‘z uzmay.
Korovyov bilan Azazello chiqib ketishgan hamonoq Begemotning ko‘z qisishi avjga chiqdi.
Nihoyat, oq shoh imo-ishoraning ma’nisiga tushundi-yu, yelkasidagi ridoni o‘zi turgan katakka yechib tashlab, shaxmat taxtasidan chopib chiqib ketdi. Ofitser esa uning o‘rniga o‘tib, shoh libosini o‘z yelkasiga tashlab oldi. Korovyov bilan Azazello qaytib kelishdi.
— Yana aldabsanda bizni, — deb to‘ng‘illadi Azazello Begemotga o‘qrayib.
— Qaydam, qulog‘imga chalinuvdi, — deb javob qildi mushuk.
— Xo‘sh, tokaygacha kutaman? — dedi Voland, — shoh!
— Eshitmabman, messir, — dedi mushuk, — shoh bo‘lishi mumkin emas.
— Takror aytaman — shoh!
— Messir, — dedi mushuk soxta vahima bilan, — siz juda charchagan ko‘rinasiz: shohga shoh yo‘q axir!
— Shoh G ikki katagida turipti, — dedi Voland shaxmat taxtasiga qaramasdan.
— Messir, kamina hayratdaman, — deya ingradi mushuk basharasini dahshatli bujmaytirib, — bu katakda shoh yo‘q.
— Nima deding? — dedi hayron bo‘lgan Voland va taxtaga tikilib qaradi. Shoh katagida turgan ofitser teskari o‘girilib, yuzini qo‘li bilan pana qilib olgan edi.
— Obbo kasofat-e, — dedi o‘ychanlik bilan Voland.
— Messir! Men yaia mantiqqa murojaat qilaman, — deb gap boshladi mushuk ikki panjasini ko‘ksiga qo‘ygancha, — agar raqib shohga shoh deb e’lon qilsa-yu, aslida shaxmat taxtasida shohning soyasi ham bo‘lmasa, bunday shoh — shoh hisoblanmaydi.
— Taslim bo‘lasanmi yo yo‘qmi? — deb baqirdi Voland dag‘dag‘a qilib.
— Ruxsat eting, o‘ylab ko‘ray, — yuvoshgina dedi mushuk, tirsaklarini stolga qo‘yib va panjalari bilan quloqlarini changallagancha o‘ylay boshaldi. U uzoq vaqt o‘ylab, nihoyat dedi: — Taslimman.
— Bu o‘jar maxluqni o‘ldirsang ham oz, — dedi Azazello g‘ijinib.
— Ha, taslim bo‘ldim, — dedi mushuk, — lekin aytib qo‘yay, faqat hasadgo‘ylar ta’qib qilgan muhitda o‘ynay olmasligim sababli taslim bo‘lyapman! — U o‘rnidan turdi. Shaxmat donalari o‘zlari qutiga borib tushishdi.
— Gella, vaqt bo‘ldi, — dedi Voland, shunda Gella xonadan chiqib ketdi. — Aksiga yurib, bal bo‘ladigan kun oyog‘im og‘rib qolsa-ya, — deb gapida davom etdi Voland.