Частка 17
Ужо звечарэла, калі сабраліся ў садзе дзеда Васіля. Той якраз закончыў вязаць апошнюю мятлу. Іх ужо каля двух дзесяткаў было складзена на двары. Дзед агледзеў хлопцаў, з усмешкай глянуў на Жэньку:
— Чуў я, як ты камандавала..
— Ат, імі не пакамандуй, то яны з кавалкам хлеба на астравы пабягуць.
— Малайчына, правільна думаеш… Ну, частуйцеся яблыкамі.
Елі яблыкі.
— Васіль Яўменавіч, а старшыня калгаса на самым поўным сур’ёзе збіраецца рабіць перазахаванне тых загінуўшых партызан, — казала Жэнька. — Маці расказвала, што ў раён паедзе старшыня сельсавета, каб… ну, нейкі там дазвол атрымаць…
— Сур’ёзны чалавек, сур’ёзна і за справу ўзяўся, — адказаў дзед Васіль. — Нам цяпер галоўнае — магілу знайсці, каб не падвесці чалавека. А найперш зямлянку. Як там, Віцька, напісана было?
Віцька крыху ўзняў галаву, прыкрыў вочы і стаў казаць, быццам чытаў з ліста:
– «…К вечару сябры ўсё адно ляжалі з тэмпературай. Нашаму раненаму стала таксама вельмі дрэнна. Раніцай ён не прачнуўся. Я пахаваў яго недалёка ад зямлянкі. Там была нейкая яміна, выварацень. Прама ў яме распаліў касцёр, каб растала зямля..»
— Недалёка, значыць… А што там яшчэ пра магілу?
— Ён наклаў зверху камянеў, якія вы выкопвалі, калі рабілі зямлянку.
— Так… Ты запомніў так добра, — паглядзеў з павагай дзед на Віцьку.
— А гэтыя лісты ў мяне перад вачыма ўжо каторы дзень, — ціха адказаў Віцька. — Я ніяк не адыду. Як падумаю пра ўсё, што мы ведаем…
— Ну, ты пакуль не думай, — супакоіў дзед Васіль Віцьку. — Я ж казаў — трапім на востраў, будзем бачыць, што казаць, аб чым маўчаць.
Віталь задуменна паглядзеў на старога:
— Васіль Яўменавіч, а мне здаецца, што вы нешта ведаеце.
— Не, хлопча, я не ведаю нічога больш за вас. Я … думаю крыху. Ды потым разам падумаем. Пакуль думаць аб іншым трэба. Нешта я сумнявацца пачаў. Тады ж хлапчуком быў, зіма, ды яшчэ шэсцьдзесят гадоў прайшло. Які там цяпер той востраў…
— А прыкмета была якая? — пацікавіўся Віталь.
— Ды хто тады аб прыкметах думаў…
— Ну, няхай бы пад якім дубам вялікім пахавалі, дубы ж па 500 гадоў растуць…
— Э-э, хлопча, там зямлю дзяўблі, чым маглі, а ты хацеў, каб пад дубам… Чым было карэнні перабіць? Сякеры ж не было…
— А чым жа вы яму выкапалі?
— Было дзве рыдлёўкі малыя. Раскладвалі касцёр, чакалі тумана ранішняга, палілі… Падтавала зямля — выкідвалі.
— Ну, па камянях магілу знойдзем! — запэўніў усіх Віталь.
— Знойдзем… — ціха адказаў дзед Васіль.
З вуліцы пачуўся шум аўтамабіля. Ды і не аднаго. Завішчалі знаёмыя тармазы.
— Ну, во, Рыгоравіч сам па мётлы прыехаў, — устаў дзед Васіль і глядзеў на заходзячых у сад, якіх вяла баба Адарка. Паўскоквалі з травы і астатнія.
— Бач, якая шышка стаў, людзі да яго, як да прэзідэнта, ездзяць, — выгаворвала незласліва баба.
Да дзеда Васіля падышоў старшыня калгаса. З ім — старшыня сельсавета Іван Кузьміч Баброў, па-вясковаму — Бабёр, мужчына мажны, лысаваты, з вялікім жыватом і заўсёды чырвоным тварам. Дыхаў ён цяжка, з прысвістам.
А следам за імі ішла Алена Адамаўна — маці Жэнькі і Віцькі.
Брат з сястрой пераглянуліся. Жэнька паціснула плячыма.
Павіталіся: Іван Кузьміч адразу з усімі, руку працягнуў толькі дзеду Васілю. Мікалай Рыгоравіч абышоў усіх і, калі першай руку працягнуў Жэньцы і лёгка паціснуў яе далонь, тая пачырванела ад такой увагі.
— Ну, калі такія прыгожыя дзяўчаты ў справе — поспех забяспечаны, — падміргнуў ён Жэньцы. — Так?
— То мая дачка, Мікалай Рыгоравіч, — сказала Алена Адамаўна. — І сын вось побач з ёй, — у голасе выразна гучала мацярынская гордасць.
— Ну, — абярнуўся да маці старшыня, — якія малайцы! Прысесці дазволіце, гаспадары?
— Дык чакайце, чакайце, лаву прынясем, — заспяшалася баба Адарка.
— Не трэба тае лавы, на траве пасядзім, да зямлі бліжэй. — І Мікалай Рыгоравіч апусціўся на кукішкі.
— Прынясі, Сяргей, два табурэты, — папрасіў дзед Васіль. — У сенцах вазьмі.
Сяргей прынёс. Алена Адамаўна і Іван Кузьміч селі на табурэты, дзед Васіль сеў на свой зэдлік. Астатнія апусціліся ўслед за старшынёй на траву.
— Ну, мы да вас ужо вось такой дэлегацыяй, — павёў рукой Мікалай Рыгоравіч. — Давай, Іван Кузьміч, табе слова як нашай уладзе.
«Бабёр» паправіў кашулю, кашлянуў.
— Ну, што ж, такая, значыць, справа. Заварыў ты, Яўменавіч, з дзецьмі, разумееш, кашу, будзем усе расхлёбваць…
— Ты, Кузьміч, не тое кажаш, — холадна перапыніў яго дзед Васіль. — Мы нічога тут не заварвалі. У мяне свая справа, і па дапамогу не да цябе звярнуўся, а вось да іх, — дзед кіўнуў на хлопцаў. — Чакай, — спыніў ён «Бабра», бачачы яго жаданне нешта сказаць. — Паспееш сваё выгаварыць… Дык вось у Сяргея таксама свая справа: яму трэба сястрычку ад алкаголікаў ратаваць, абуць яе, апрануць і хлеба даць. Бачыць наша ўлада, дзе гэтыя дзеці спяць? Бачыла ўлада, што дзяўчына ела, пакуль Сяргей не прыехаў? Дык калі хлопец на Ведзьміну тоню сабраўся, каб рыбу лавіць, прадаваць і хлеб дзіцяці купляць — гэта называецца ў цябе «кашу заварыць?» Віталь вось увогуле нікога не чакаў. Цікавіцца хлопец сваёй зямлёй, хоча ён тыя астравы сваімі нагамі абхадзіць, карту іх скласці — то што тут такога з тваёй «кашай» звязана? Бач, давялося вам паварушыцца, нязручнасці з’явіліся. Цяжка табе — ідзі вось да мяне ў садок, будзем мётлы вязаць ды кошыкі плесці. Цябе людзі выбіралі, каб ты аб людзях думаў, а не аб сваім спакоі. А Сяргей — чалавек. І Нэла — чалавек. І маці іх, хай п’яніца, ды чалавек. А вы чамусьці гэтых чалавекаў бачыць не хочаце. Вока яны вам колюць, нязручныя, справаздачнасць вашу псуюць… — дзед Васіль горка ўсміхнуўся. — Халодная ў нас улада стала, як тая вада ў Ведзьмінай тоні. І спакойная такая ж. І не зразумець, дзе ў яе дно…