— Шчаслівыя вы з Лёдзяй, Валодзька, дальбо, шчаслівыя!.. На вас жа маліцца цяпер будуць!..
Барадача гаспадыня паклала ў бакоўцы на саломе спаць, а гэтым часам падзалукскія «манархісты» не заснулі ўсю ноч.
Мужчыны, як падабае сур'ёзным людзям, здагадку захацелі дакладна праверыць. У Царскім Сяле служыў гвардзеец з вёскі Валілы і цара ведаў не толькі з «патрэтаў». Ён стаяў ля дварца на варце, царская карэта і машына праязджалі каля яго кожны дзень.
Мужчыны паслалі ў Валілы фурманку.
...Барадач раніцой прачнуўся ад грукату шматлікіх ботаў за сцяной і замёр. Праз шчыліну ў пабеленых дошках ён са здзіўленнем разгледзеў, як з шапкамі ў руках на кухню ўвалілася гурба сялян. Дзядзькі апусціліся сярод курынага пер'я на калені ды шэптам спыталіся ў гаспадыні:
— Мікалай Ляксандравіч Раманаў ужэ ўсталі?
— Спяць шчэ! — з пашанай і гэтаксама шэптам адказалаім цётка.— Унь курыца на сняданне ім ужэ зварыласа, але не ведаю — будзіць ці хай шчэ крыху паспяць...
Мужыкі хвіліну думалі.
— Не чапай, Лёдзя, хай самі ўстануць,— разважыў старэйшы.— А твой Валодзька дзе?
— Пабег да солтыса відэлец пазычыць! — пачала апраўдвацца вінаватая кабеціна.— I мо якую шклянку ў яго дастане!.. Я каву ім закіпяціла, а ў хаце — адзін кубачак, і той патрэсканы!.. У солтыса то паліцыянты палуднуюць, то войта частуюць, і ўсё ё!..
Начлежніку здалося, што сніць.
Перад самай вайной па ўсёй імперыі ездзілі ўпаўнаважа-ныя і адбіралі басоў у Піцер, для Ісакійскага сабора, куды царская сям'я любіла прыходзіць на малебен. Багамолы з Брэста падказалі вярбоўшчыкам:
— У жабінскай царкве адзін хлапец так моцно раве, што голас яго, калі ён пусціць ноту, аж у морду б'е!
Гэтак Мікалай Рэгіс з глухой беларускай вёсачкі, якую людзі празвалі Жабінкай, апынуўся ў Ісакійскім саборы. Пасля рэвалюцыі ўладальнік незвычайнага баса з'явіўся ў Берштах ля Шчучына дыяканам.
Берштаўскі прыход даваў прыбытак някепскі, мясціна была бойкая, а бацюшка — памяркоўны, але ахвотнік да выпіўкі — новы дзячок — неўзабаве з-за гісторыі з бандытамі пасаду страціў.
Нейкі час Рэгіс бадзяўся па вёсках, перапісваў папам ноты і псалмы, пераплятаў кніжкі, рыхтаваў ім на зіму дровы, для папоўскага быдла і коней рэзаў сечку. Рэгіс нават даіў папоўскія каровы, покуль не падказалі яму пра вакантнае месца дыякана ў калодзежнай царкве пад Беластокам. Няштатны папоўскі парабак вырашыў паспрабаваць шчасця.
Так па дарозе ў Калодзежную і трапіў Рэгіс выпадкова на «манархістаў».
Падзалукцы Рэгіса далей не пусцілі. Хоць ён адкры-та царом сябе і не прызнаваў, але і не аднекваўся — усе наступныя дні да глыбокай ночы чалавек забаўляў мужыкоў пецярбургскімі байкамі.
Сяляне за гэты час Рэгіса адкармілі, абулі, з ног да галавы адзелі ва ўсё новае. На кашулі, пінжаку, на новым кажушку зялёнымі, сінімі і жоўтымі ніткамі падзалукскія бабы вышылі прыблудзе карону, царскі вензель з ініцыяламі «М. А. Р.». Так жа размалявалі камплект жаночай вопраткі, і, даруючы яго ганаравому госцю, солтыс заявіў:
— Гэто — вашай дочцы, аўгусцейшай князёўне — Таццяне Мікалаеўне Раманавай —- вялікай наследніцы рускаго прастола! 9
Тады мужыкі выслалі брычку дыванамі, пасадзілі ў яе дастойнага госця і з шыкам адправілі ў Грыбоўшчыну. Якой логікай кіраваліся пры гэтым падзалукцы, зразумець цяжка.
У святой вёсачцы Мікалай адчуў, што «на цара» Альяша не надта купіць, і з ходу падабраў да самалюбівага старога ключык. Мікалай нізка прароку пакланіўся, пацалаваў нават пачціва яму руку ды, як мага задушэўна і ўрачыста, аб'явіў:
— Айцец Ілья, прыехаў я да вас, каб усе думкі і помыслы, што гасподзь бог будзе глаголіць вашымі вуснамі, упісываць у Біблію!
Дзядзька Альяш ад разгубленасці нават хмыкнуў, але нічога не адказаў. Адразу паслаў у вёску Майсака шукаць для госця кватэру.
Рэгіс, мабыць, дасканала вывучыў натуру падобных людзей. А мо завочна добра ведаў Альяша — у часы бадзяння наслухаўся пра яго дастаткова. Так ці інакш, з таго часу стары нібы падрос, нават горбіцца стаў як бы менш, а да госця адносіўся з пашанай.
Новы апостал неўзабаве Альяшовых багамолак узяў не толькі сваёй мажнасцю. Калі былы харыст у грыбоўшчынскай цэркаўцы зацягваў псалм, людзі адны адным паказвалі дзіва — дрыжалі лямпы, а на свечках і лампадах трымцелі агеньчыкі!
У крынкаўскім рэстаране, падвыпіўшы, Мікалай дэманстраваў фокус: яму падносілі фужэр, дзячок «пускаў ноту» ў посуд, і фужэр разлятаўся ўшчэнт!
Пасяліўся ён на кватэры ў Міхала Лапуця, абставіў пакой абразамі, сярод якіх была ікона святой тройцы нябачных дагэтуль на вёсцы памераў — два на тры метры!