Кос-Арал
1849
***
Зараслі шляхі цярноўем
На тую Ўкраіну —
Мабыць, я яе навекі,
Навекі пакінуў.
Мабыць, мне ўжо не вярнуцца
Ніколі дадому?
Мабыць, прыйдзецца ў няволі
Мне чытаць самому
Думы гэты? Божа мілы!
Цяжка жыць без ласкі!
Маю сэрца шырокае —
Падзяліць няма з кім!
Не даў ты мне, божа, долі,
Маладое долі!
Не даваў яе ніколі,
Ніколі! Ніколі!
Не даў сэрцу маладому
З сэрцам тым дзявочым
Паяднацца! Мінуліся
Мае дні і ночы
Без радасці, маладыя!
Так сабе мінулі
На чужыне. Не знайшлося
З кім сэрцам дзяліцца,
А цяпер не маю нават
З кім нагаварыцца!
Цяжка, важка, божа мілы,
Несці мне самому
Думы гэты. Не дзяліць іх
Ні з кім, і нікому
Не сказаць святога слова,
I душу-нябогу
Не радаваць, і не ўпікаць
Чалавека злога,
I памерці!.. О госпадзі!
Дай хоць на хвіліну
Глянуць на народ забіты,
На тую Ўкраіну!
Кос-Арал
1849
***
Зацвіла ў даліне
Чырвона каліна,
Быццам расквітнела
Дзеўчына-дзяціна.
Люба, люба стала,
Пташачка ў шчасці
Там зашчабятала.
Пачула дзяўчына
I ў белай свіціне
Выйшла пагуляці
У гай на даліну.
Не сядзіцца ў хаце.
Да дзяўчыны выйшаў
З зялёнага гаю
Казак маладзенькі;
Цалуе, вітае,
I йдуць па даліне,
I, йдучы, спяваюць,
Як дзетачак двое,
Пад тую каліну
Прыйшлі, пасядзелі,
Моцна абняліся.
Якога ж мы раю
У бога жадаем?
Рай у сэрцы лезе,
А мы ў царквы просім,
Заплюшчыўшы вочы.—
Такога не хочам.
Сказаў бы я праўду,
Ды што з яе будзе?
Адно — перашкодзіць,
А папам ды людзям
Аднолькава будзе.
Кос-Арал
1849
***
У нашым раі на зямлі
Мы прыгажэйшага не маем,
Чым тая маці маладая
З дзіцяткам родным і малым.
Бывае, часам нагляджуся
На гэта дзіва, і нуда
Душу ахопіць, так шкада
Мне бедную, і зажуруся,
I перад ёю памалюся,
Як быццам на абраз святы
Той маці чыстае, святое,
Што ў свет наш бога прынясла...
Шчаслівая, яна смяецца,
Яна сярод начы ўстае,
Дзіця пільнуе, і пяе,
I просіць ранне развіднецца,
Каб зноўку добра наглядзецца,
Папесціць: «Вочкі вы мае!
Дзіця маё!» Цалуе многа,
I моліцца аддана богу,
I йдзе на вуліцу гуляць,
Там ганарыцца больш царыцы,
Каб людзям, бачыш, паказаць
Сваё дабро. А падзівіцца!
«Хто з ім зраўняецца красой!»
Хоць незнарок другі, а гляне,—
Вясёла, рада, божа мой!
Нясе дамоў свайго Івана.
I ёй здаецца, ўсё сяло
Не знае лепшага, другога,
Што толькі й дзіва там было,
А болей не было нічога,
Шчаслівая!..
Гады мінаюць.
Патроху дзеці вырастаюць,
I выраслі, і ўсе пайшлі
На заработкі, ў маскалі.
I засталася ты, нябога,
I ўжо няма ў цябе нікога
У сумнай хаце. Цяжка жыць,
I цела нечым ёй прыкрыць,
I выпаліць зімою ў хаце.
А ты не здужаеш і ўстаці,
Каб хоць агонь той распаліць.
I мерзнеш, молішся аб долі
Любімых дзетачак.
А ты
Велікамучаніца! Сёлы
Мінаеш, плачучы, ўначы.
I полем, стэпам ідучы
Свайго ты сына закрываеш.
Бо й пташка возьме ды пазнае
I зашчабеча: — Байструка
Нясе пакрытка на базар.
Бесталанная! Скажы ты
Прыгажосць дзе тая,
Што ўсе людзі аглядалі?
Згінула, не знаеш!
Ўсё забрала дзяціначка
I выгнала з хаты,
I пайшла ты ў свет за выган,
Быццам з крыжа знята.
Старцы цябе чураюцца,
Быццам ад праказы.
А яно зусім малое
Покуль і не лазіць.
I калі ж яно ўжо будзе
Большым і прамовіць
Слова «мама». Вялікае.
Найлепшае слова!
Ты ўсміхнешся і раскажаш
Дзіцятку праўдзіва,
Як зманіў паніч лукавы,
I будзеш шчасліва.
Ды нядоўга. Бо не дойдзе
Поўных год дзяціна,
Як сляпца вадзіць ён пойдзе,
А цябе пакіне
Калекаю ў бездарожжы,
Каб сабак дражніла,
Ды і вылае. За тое,
Што на свет радзіла.
I за тое, што так цяжка
Дзяціну любіла.
I любіць будзеш, нябога,
Покуль не загінеш
Між сабак ды на марозе
Дзе-небудзь пад тынам.