Грышка затушыў недакурак, узяў малаток, цвікі.
Міша вынырнуў з-за пуні, у майцы, з цыгарэтаю ў роце: пачуў, што бацька грукае, і прыйшоў.
— Грыбаварню новую? — усміхнуўся Міша.
— Труну раблю,— сказаў Грышка ціхім голасам.
— Ты што, бацька, таго? — Міша ляпнуў сабе далонню па галаве.— Зрух па фазе?
— Босаму.
— Каму-каму? — Міша застыў ад нечаканасці, дробненька заморгаў вейкамі (гэта пасля пажару ў яго так), быццам іх таксама варушыў вецер.
— Што чуеш... Прыкапалі мы яго з табою абы-як... А ён жа таксама жывая душа. Дзярэ мяне, бы кіпцямі, боль грудзі... Дзве ночы ўжо. Спаць не магу... Чалавек не заўсёды чалавек, а сабака — заўсёды не толькі сабака...
Міша ўзяў дошчачку, прыжмурыўся, змераў вокам, ці роўная. Грышка палажыў на вярстак яшчэ дзве абгабляваныя дошчачкі.
— Глядзі і гэтыя, а то ў мяне ўжо зенкі не свецяць. Калі роўныя, трымай, а я...
Міша шчытна сціснуў на верстаку адну каля аднае дошчачкі, Грышка палажыў перак іх вузкую планачку і пачаў забіваць у яе цвікі; потым другую прыбіў на другім канцы.
— Дно гатова,— сказаў Грышка.
Потым збілі бакавіны, вечка. Труна нечым падобная на свіное карыта, толькі вышэйшая, сумна свяціла на верстаку, і Грышка з Мішам адводзілі ад яе вочы, быццам зрабілі яны нешта вельмі бессаромнае.
— Паснедаўшы, пайду ў лес,— сказаў Грышка, але ў хату не пайшоў. Зноў сеў на вярстак і курыў, курыў, пакуль не прыйшла Лісаветка ды не таўханула ў плечы: «Снедаць ідзі, гаркотнік!..»
Называецца, паснедаў Грышка, толькі за сталом і пасядзеў-панудзеў: не лезла нічога ў рот, падпёрла нешта пад грудзіну, як ужо было не раз.
Узяў лапату, малаток, пару цвікоў. Труну на плячо і пайшоў да лесу. Хто бачыў яго з двара, дзівіўся: куды гэта Пруцікаў выправіўся і з чым? Ці не карыта панёс, але ж не бярозавік у чэрвені ставіць. Гадалі, меркавалі дый тут жа забываліся, бо свой пільны клопат вісеў на носе і забіраў пад абладу думкі.
Грышка мінуў поле, да лесу набліжаўся, і змрочная туга клалася яму на душу ўсё цяжэй і цяжэй, быццам зямлю хто сыпаў наверх ці ўзваліў тую алешыну, што нагу прыдавіла.
Пясок пад елкаю падсох, стаў белы, сівенькі, акурат попел. Разгроб яго рукамі Грышка, адгарнуў ад сабакі — асцярожна, не кранаючыся поўсці, быццам не Босы гэта быў, а нейкая дагістарычная жывёліна, а ён не Грышка Пруцікаў з Малінаўкі, а вучоны з якой важнай акадэміі. Узяў Грышка ўжо адублага сабаку за халодныя, тонкія, як цапкі, ногі, палажыў на чарнічнік. У ямцы на дне жвавенька караскаліся два невялікія бліскучыя чорныя, бы семкі, жучкі.
Грышка лапатаю пашырыў і паглыбіў ямку, каб труна ўлезла, тады ўжо ўзяў сабаку спаднізу і акуратна палажыў яго ў труну; убачыў на жываце ў таго рудога мураша, змёў далонню. Забіў цвікамі вечка і апусціў труну ў ямку. З хвіліну, можа, пастаяў над ёю ў скрусе, кінуў туды прыгаршчамі пяску, а тады ўзяў лапату. Шах! шах! — лезла ў пясок лапата з кожным разам глыбей і глыбей. Спярша пясок запаўняў прамежкі з бакоў, потым вечка стаў засыпаць, з аднаго краю, з другога. Схавалася пад зямлёю труна, быццам некуды глыбока-глыбока правалілася. Але ж зямля не вада, яна ўсё ў сабе трымае, помніць...
Насыпаў Грышка гарбячок зямлі, абгладзіў, размазаў кулаком на твары слязу і пайшоў з лесу. Дзіўная рэч: ішоў з пахавання, а на душы калі не светла, то, факт, было вальней, чым усе гэтыя дні, асабліва па дарозе ў лес. Быццам неймаверна важны справунак здзейсніў Грышка, ад якога ўсё жыццё яму будзе лягчэй дыхацца. Ён саступіў з дарогі, да бярозы падышоў, прытуліўся шорсткай шчакою да цвёрдай парэпанай кары і доўга так стаяў, усхваляваны, расслаблена-бездапаможны... Госпадзі!.. Што за сіла звязвае яго з усім жывым, сабакам, рыбкаю, канём, во гэтай каструбаватай бярозаю? Адарві адно ад другога — адзічэе, душа счэзне, сэрца трымцець перастане, цяпла ў свеце паменее. Чым даўжэй капціў Грышка неба, тым даражэйшым станавілася ўсё сваё, вясковае, зямное, чым жыў, дыхаў, на што вачыма глядзеў, што вушамі слухаў і рукамі мацаў... От жа тое самае на чужыне, ды — не тое для цябе, не грэе. Помніцца, іх полк спыніўся ў невялікім мястэчку ў Цюрынгіі. Час адпачыць быў, набрацца сілы перад апошнім, рашаючым боем. Раніцаю, пасля пад’ёму, выйшаў Грышка на ўзлесак... Цуд! Казка! Роўненькі, як дыван, зялёны луг, туманок над ім, а ўдалі рэчка люстэркам бліскае, «зайчыкі» ў вочы пускае... Карціна знаёмая, усё такое, а не сваё, радасці няма, хоць трэсні.
Ледзь адарваўся Грышка ад бярозы, ішоў — кругі ў вачах плылі. Перш чым у хату зайсці, да грыбаварні скіраваў, выкурыў там дзве папяросы і зусім чалавекам сябе адчуў. Не развучыліся яго вусны ўсмешку строіць — усміхнуўся.
* * *
Вярнуўся дамоў Валодзька позна. Дзверы былі замкнутыя. Націснуў кнопку званка і адразу адхапіў палец: баяўся, каб не разбудзіць дачку, якая, ведаў, павінна ўжо спаць. За дзвярыма званок не адазваўся. Адключыла, чарговы фокус... Валодзька стаў адмыкаць дзверы ключом — не адмыкаліся, значыць, запёртыя на верхні замок, які звонку (калі шчоўкнуць тры разы) не адмыкаецца. Што рабіць? Высадзіць дзверы, як гэта робяць іншыя пры такіх выбрыках жонак? Да такога вар’яцтва Валодзька яшчэ не дайшоў. Валодзька пастукаў у мяккую дэрмацінавую абіўку. Цішыня. Жонка, канечне, пачула, але затаілася.